چرایی نوسان بین الگوهای نیمه‌ریاستی، نیمه‌پارلمانی وپارلمانی در جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 استاد‌یار گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان

2 کارشناس ارشد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان

چکیده

از دستاوردهای انقلاب اسلامی، غلبة شیوة دموکراتیک (مردمی) در ادارة کشور بر اساس الگوهای نظام سیاسی برآمده از اندیشة تفکیک قوا است؛ اندیشه‌ای که تداعی‌گر نظام‌های مختلف است که در پرتو آن و با توجه به واقعیت‌های موجود در نظام جمهوری اسلامی ایران، الگوی نیمه‌پارلمانی و نیمه‌ریاستی در کشور سیطره یافت. این نوشتار درصدد است تا چرایی پذیرش و نوسان بین دو الگوی نیمه‌پارلمانی، نیمه‌ریاستی و گرایش مجدد به نظام پارلمانی در جمهوری اسلامی ایران را تحلیل کند. (سؤال) انتخاب هر یک از این دو الگو، در جمهوری اسلامی ایران به جهت ادارة بهتر و تسریع در امور کشور صورت گرفته و اینک به همین دلیل،گرایش مجدد بدان روی نمایانده است. (فرضیه) مقاله درصدد است تا دلیل‌های رویکرد به نظام‌های نیمه‌پارلمانی، نیمه‌ریاستی و پارلمانی را دریابد. (هدف) نویسندگان معتقدند پاسخ به سؤال و سنجش فرضیه در گرو بررسی حقوقی-تاریخی حوادث پس از انقلاب اسلامی میسر است. (روش) بروز مشکلات در حوزة اختیارات رئیس‌جمهوری، قوة مقننه و قوة قضائیه در کنار زمینه‌های دیگری چون ضرورت افزایش نقش‌آفرینی بیشتر مردم، رویکرد به تغییر در ساختار قانون اساسی و میل مجدد به نظام پارلمانی را زمینه‌سازی می‌کند. (یافته)

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The “Why” of the Fluctuation between Semi-Presidential, Semi-Parliamentary, and Parliamentary Patterns in the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Ali Alihosseini 1
  • Ali Ebrahimi 2
1 Assistant Professor of Political Science Department, Isfahan University
2 MA in Political Science, Isfahan University
چکیده [English]

One of the achievements of the Islamic Revolution is the dominance of the democratic method in managing the country based on the patterns of political system which are taken from separation of powers thought; a thought that associates other systems and in the light of this thought and regarding the realities in the Islamic Republic of Iran, semi-parliamentary and semi-presidential patterns dominated the country. The present article seeks to analyze the “why” of the acceptance and fluctuation between the semi-parliamentary and semi-presidential patterns and the tendency towards parliamentary system in the Islamic Republic of Iran. (Question) In the Islamic Republic of Iran, choosing any of these two patterns aimed at a better management of and acceleration in the country’s affairs, and now with the same reason, a new tendency is towards that pattern. (Hypothesis) The article seeks to figure out the reasons for the tendency towards the semi-parliamentary, semi-presidential and parliamentary systems. (Objective) The authors believe that answering the question and testing the hypothesis relies on the legal-historical investigation of the events happened after the Islamic Revolution. (Methodology) The appearance of the problems in the scope of the president’s legal authority, legislative power and judiciary along with other basis such as the need for increasing the role of people, set the ground for the tendency towards change in the structure of the Constitution and a desire for parliamentary system. (Finding)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Republic of Iran
  • Separation of Powers
  • Semi-Parliamentary System
  • Semi-Presidential System
  • pattern
ابوالحمد، عبدالحمید (1370). مبانی سیاست، تهران، توس، ج 1.
ادارة کل قوانین (1369). الف. صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، انتشارات ادارة کل امورفرهنگی و ادارة تبلیغات و انتشارات، ج1.
ـــــــــ (1369). ب. صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، انتشارات ادارة کل امورفرهنگی و ادارة تبلیغات و انتشارات، ج2.
ارسطو (1349). سیاست، ترجمة حمید عنایت، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
افضلی، رسول (1386). دولت مدرن در ایران، قم، مؤسسة انتشارات دانشگاه مفید.
‌آلموند، گابریل و همکاران (1381). چهارچوبی نظری برای بررسی سیاست تطبیقی، ترجمة علیرضا طیّب، تهران، مرکزآموزش و مدیریت دولتی.
ام‌السون، دیوید (1382). نهادهای مردم‌سالار قانون‌گذاری (دیدگاهی، مقایسه‌ای)، ترجمة علیرضا طیّب، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس.
بابایی، داوودعلی (1386). بیست و پنج سال درایران چه گذشت؟ (ازبازرگان تا خاتمی)، تهران، امیدفردا.
بابایی، علی (1369). فرهنگ علوم سیاسی، تهران، شرکت نشر و پخش ویس، ج 1.
بشیریه، حسین (1382). آموزش دانش سیاسی: مبانی علم سیاست نظری و تأسیسی، تهران، نگاه معاصر.
پایگاه اطلاع‌رسانی مقام معظّم رهبری (1390)، «بیانات رهبر معظّم انقلاب در دیدار با دانشگاهیان استان کرمانشاه»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظّم رهبری.
جندقی، بهروز (1381). «جایگاه نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران در میان دو نظام ریاستی امریکا و مجلس مدار انگلستان،» فصلنامة معرفت، ش 55، تیر 1381، ص33-34.
دفترتحقیقات و انتشارات روابط عمومی نخست‌وزیر (1360). چگونگی انتخاب اوّلین نخست‌وزیر درایران و مکاتبات رجایی با بنی صدر، تهران، دفترتحقیقات و انتشارات روابط عمومی نخست‌وزیر.
روزنامة انقلاب اسلامی (1359)، ش 321.
صحیفة نور (1368). مجموعة رهنمودهای امام خمینی€، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، ج 6.
ـــــــــ (1369). مجموعة رهنمودهای امام خمینی€، تهران، انتشارات سروش، ج21.
طباطبایی موتمنی، منوچهر (1380). حقوق اساسی، تهران، میزان.
عالم، عبدالرحمن (1373). بنیادهای علم سیاست، تهران، نی.
ـــــــــ (1384). تاریخ فلسفة سیاسی غرب: عصرجدید و سدة نوزدهم، تهران، وزارت امورخارجه، مرکز چاپ و انتشارات.
عالمی، شمس‌الدین (1374). حقوق اساسی، تهران، انتشارات مشکات.
عباسی، عبادالله (1381). کالبد شکافی قدرت، بررسی تطبیقی رئیس جمهور در ایران، امریکا و فرانسه، قم، پردیسان.
عمیدزنجانی، عباسعلی (1366).  فقه سیاسی:حقوق اساسی و مبانی قانون اساسی ایران، تهران، امیرکبیر، ج1.
ـــــــــ (1385). ایران، قوانین و احکام حقوق اساسی ایران، شامل دورة باستان، دورة اسلامی، مشروطه و جمهوری اسلامی ایران با اصلاحات وبازنگری1368، تهران، دانشگاه تهران، مؤسّسة انتشارات و چاپ.
فلسفی، هدایت‌الله (1371).«بی‌اعتمادی: تضادمفاهیم واقعی و جعلی،» جامعة سالم،ش6، مهر، ص 13-19.
قاضی، ابوالفضل (1373). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران، نی.
ـــــــــ (1375 الف). بایسته‌های حقوق اساسی، تهران، دادگستر.
ـــــــــ (1375 ب). گفتارهایی در حقوق عمومی، تهران، دادگستر.
قوام، عبدالعلی (1388). چالش های توسعة سیاسی، تهران، قومس.
کیهانی‌زاده، نوشیروان (1390). «اختلاف رئیس‌جمهور و نخست وزیر بر سرِ تعیین وزیران (23آبان)، قابل دسترس در: http://www.vista.ir
مدنی، جلال‌الدین (1376). کلّیات حقوق اساسی، تهران، پایدار.
ـــــــــ (1370). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، همراه.
منصور، جهانگیر (1385). قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، دوران.
مونتسکیو، شارل دو (1334)، روح‌القوانین، ترجمة علی‌اکبر مهتدی، تهران، بنگاه مطبوعاتی صفی‌علی‌شاه.