واکاوی هویت مقاومت در جنبش‌های بازخیزش مذهبی در عصر جهانی‌شدن، مطالعۀ موردی، جنبش اخوان المسلمین

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسنده

دانشیار علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی

چکیده

رویکرد نظام‌مند به جنبش‌ها، امر سیاسی جدیدی است که مستلزم گسترشِ مفهومی عمیق و همه‌جانبه از هویت است. جنبش‌ها نشان داده‌اند با تمایزگذاری بین خود و دیگران، مرزهای هویتی خود را ترسیم کرده و به اثبات هویت جمعی منحصر به فرد می‌پردازند (تاریخچه)، محوری که از دریچۀ تأثیر فنّاوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی جدید بر کاهش فاصله‌های مکانی و فضایی آن، به عنوان خصیصه بارز جهانی‌شدن، کمتر دیده شده است (پیشینه). از ابهامات موجود، نبود شفافیت در شیوۀ زندگی مطلوبِ متکی بر هویت بازدارندۀ جنبش‌های بازخیزش مذهبی در رویارویی با جهانی شدن است (مسئله)؛ لذا، پرسش اصلی آن است که در دورۀ کنونی، شیوۀ هویت‌یابی در جنبش‌های بازخیزش مذهبی چگونه بوده و چه چهارچوبی را برای اندیشه‌ورزی، رفتار اجتماعی و ساخت سیاسی پیشنهاد می‌کند؟ (سؤال) احتمالاً شیوۀ هویت‌یابی در جنبش‌های بازخیزش مذهبی چون اخوان المسلمین، بر پایۀ هویت مقاومت، تبلور می‌یابد (فرضیه). مقالۀ حاضر به شیوۀ جامعه‌شناسی تاریخی با ابزار گردآوری اسنادی (روش) در پی تنویر آن؛ برای نیل به شناسایی چگونگی تعریف هویت در جنبش‌های بازخیزش مذهبی در دورۀ جهانی‌شدن است (هدف). این جنبش‌ها بر هویت‌های خاص، مسئولیت‌پذیری اخلاقی و ساخت‌های مشارکت‌جویانه اتکا دارند و شیوۀ هویت‌یابی دارای ظرفیت حرکت از راست‌کیشی به تأملی، (بنیان‌های فکری)، از خشونت‌ورزی به آشتی‌جویی (شیوه‌های رفتاری). و از ساخت پایگانی قدرت به روابط بیناکنشی فرهنگی (توانش سیاسی) است (یافته).

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Identity of Resistance in Religious Uprising Movements in the Globalization Era, Case Study; Muslim Brotherhood Movement

نویسنده [English]

  • Mahdi Baratalipour
Associate Professor of Political Science, Kharazmi University
چکیده [English]

Systematic approach to movements is a new political issue which requires deep and comprehensive conceptual development of identity. Movements have shown that by differentiating self and others, they have drawn the boundaries of their identity and have proved unique collective identity, (History) an issue which from the perspective of the effect of communication and information technology on the decrease of its spatial and locational distances, as the significant feature of globalization, has not been given considerable attention! (Background) Lack of clarity in the desired lifestyle based on preventive identity of religious uprising movements in confronting globalization is among the existing ambiguities! (Problem) As a result, the main question is that: In the present era, what are the method of identity formation in religious uprising movements and what kind of framework does that suggest for thinking, social behavior and political structure? (Question) Probably, the method of identity formation in religious uprising movements like the Muslim Brotherhood is realized based on the identity of resistance. (Hypothesis) The present article, using historical sociology method through documentary data collection (Methodology), seeks to shed light on it to identify how identity is defined in religious uprising movements in globalization era. (Objective) These movements rely on special identities, moral responsibility and partnership structures and the method of identity formation enjoys the capacity of moving from orthodoxy to contemplation (Intellectual foundations) from violence to reconciliation (behavioral methods) and from building power base to cultural interaction relations (political competence). (Finding)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Identity of Resistance
  • Religious Uprising Movements
  • Middle East
  • North Africa
  • and Muslim Brotherhood
احمدی، حمید (1390). جامعه‌شناسی سیاسی جنبش‌های اسلامی، تهران، دانشگاه امام صادق†
آقائی، بهمن و خسرو صفوی (1365). اخوان‌المسلمین: تاریخ پیدایش، تحولات و فعالیت‌های جنبش اخوان المسلمین در یک قرن اخیر، تهران، رسام.
بنا، حسن (1998). مذکرات الدعوة و الداعیة، بیروت، دار الرسالة.
ـــــــــــــ  (2001). مجموعة الرسائل، بیروت، مؤسسة الرساله‌.
ـــــــــــــ (2002). نظرات فی کتاب الله، قاهره، دار التوزیع و النشر الاسلامیة.
بیومی‌، زکریا سلیمان. (۱۹۷۹‌). الاخوان‌ المسلمون‌ و الجماعات‌ الاسلامیه فی‌ الحیاة السیاسیة المصریه، مصر، قاهره‌.
توبه‌، غازی‌. (1977). الفکر الاسلامی‌ المعاصر، بیروت‌، دار القلم.
جلائی پور، حمیدرضا (۱۳۸۱). جامعه‌شناسی جنبش‌های اجتماعی، تهران، طرح نو.
حسینی‌، اسحاق‌ موسی‌ (1955). الاخوان‌ المسلمون‌ کبری‌ الحرکات‌ الاسلامیة الحدیثه، بیروت‌، دار بیروت للطباعة و النشر.
خسروشاهی، هادی (1387). اخوان المسلمین: بزرگ‌ترین جنبش اسلامی معاصر. تهران، اطلاعات.
دکمجیان‌، هرایر (1390). جنبش‌های‌ اسلامی‌ معاصر در جهان‌ عرب؛ بررسی پدیده بنیادگرایی اسلامی، ترجمۀ حمید احمدی‌، تهران، کیهان.
دلاپورتا، دوناتلا و ماریو دیانی (۱۳۸۳). مقدمه‌ای بر جنبش‌های اجتماعی، ترجمۀ محمدتقی دلفروز، تهران، کویر.
رابرتسون‌، رونالد (1380). جهانی شدن‌. ترجمۀ‌ کمال‌ پولادی، تهران‌، ثالث‌ و مرکز بین‌المللی‌ گفت‌و‌گوی‌ تمدن‌ها.
رحیمی، محمدرضا (1392). سیر تاریخی تکوین سیاسی-عقیدتی اخوان المسلمین. تهران، دانشنامۀ مطبوعات ایران.
سباعی، مصطفی (1982م). السنّة و مکانتها فی التشریع الاسلامی، بیروت، المکتب الاسلامی.
سعید، رفعت‌ (1977م). قادة العمل‌ السیاسی‌ مصر، قاهره، بی‌تا.
السمان‌، علی (1357). رویارویی‌ مسلک‌ها و جنبش‌های‌ سیاسی‌ در خاورمیانه عربی‌ تا سال‌ ۱۹۶۷، ترجمۀ حمید نوحی، تهران، قلم.
شوکانی، محمدبن‌علی (1989). التحف علی مذهب السلف، طنطا، دار الصحابه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1990). الرسائل السلفیة فی احیاء سنة خیر البریه، قاهره، مکتبه ابن‌تیمیه.
عنایت‌، حمید (1372). اندیشۀ سیاسی‌ در اسلام‌ معاصر، ترجمۀ بهاءالدین‌ خرمشاهی‌، تهران، خوارزمی.
قرضاوی، یوسف و عبدالعزیز سلیمی (1381). اخوان المسلمین، هفتاد سال دعوت، تربیت و جهاد، تهران، احسان.
کاستلز، مانوئل‌ (1380 الف). عصر اطلاعات‌: ظهور جامعه‌ شبکه‌ای، ترجمۀ‌‌ احد علیقلیان‌ و افشین‌ خاکباز، تهران، طرح‌ نو، ج 1.
ــــــــــــــــــــ (1380ب). عصر اطلاعات: قدرت هویت، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران، طرح نو، ج 2.
ــــــــــــــــــــ (1380 پ). عصر اطلاعات‌: پایان‌ هزاره، ترجمۀ‌ احد علیقلیان‌ و افشین‌ خاکباز، تهران‌، طرح‌ نو، ج 3.
گیبینز، جان آر. و بوریمر (1381). سیاست پست مدرنیته: درآمدی بر فرهنگ و سیاست معاصر، ترجمۀ‌ منصور انصاری، تهران، گام نو.
لارنا، انریک، هانک جانستون و ژوزف گاسفیلد (۱۳۸۷). جنبش‌های نوین اجتماعی، ترجمۀ محمد سروریان و علی صبحدل، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
لیا، برونیار (1389). جمعیت اخوان المسلمین مصر ظهور یک جنبش توده‌ای اسلامی (1928 – 1942)، ترجمۀ عبدالله فرهی، با مقدمه حمید احمدی، تهران، پژوهشکده تاریخ اسلام.
متولی‌، محمود (1985). دراسات فی تاریخ مصر السیاسی و الاقتصادی و الاجتماعی، قاهره، دار الثقافه للطباعه و النشر.
مشیرزاده، حمیرا (۱۳۸۱). درآمدی نظری بر جنبش‌های اجتماعی، تهران، پژوهشکده امام خمینیŠ.
ممن، تی کی (۱۳۸۶). جنبش‌های اجتماعی جدید، ترجمۀ احمد احمدلو، اصفهان، گلبن.
میشل، ریچارد (1390). تاریخ جمعیت اخوان المسلمین از آغاز تا امروز، ترجمۀ سیدهادی خسروشاهی، تهران، مؤسسۀ چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
واترز، مالکوم (1379). جهانی‌شدن. ترجمۀ اسماعیل مردانی گیوی و سیاوش مریدی، تهران، سازمان مدیریت صنعتی.
ویلیامز، مارک (1379). بازاندیشی در مفهوم حاکمیت: تأثیر جهانی‌شدن بر حاکمیت دولت ترجمۀ اسماعیل مردانی گیوی اطلاعات سیاسی- اقتصادی، ش 155-156، مرداد و شهریور، ص 132-141.
یوسفی اشکوری، حسن (1392). پنهان و پیدای اخوان المسلمین، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج 7، مدخل اخوان المسلمین، دسترسی در: http: //www.cgie.org.ir.
Gumuscu, Sebnem (2010). “Class, Status and Party: The Changing Face of Political Islam in Turkey and Egypt” ، Comparative Political Studies, 43/7: 835– 61.
Harvey, D. (1990). The Condition of Postmodernity. Oxford, Blackwell.
Simms, Rupe (2002). “Islam Is Our Politics? A Gramscian Analysis of the Muslim Brotherhood (1928--1953) ", Social Compass, 49/4: 563. 582.
Taylor, C. (1994). The Politics of Recognition, in A. Guttmann. (ed.) ، Multiculturalism: Examining the Politics of Recognition، Princeton, Princeton University Press.
Webster, F. (2001). Culture and Politics in the Information Age.London & New York, Routledge.
Wickham, Carrie Rosefsky (2013). The Muslim Brotherhood: Evolution of an Islamist movement. New Jersey, Princeton University Press.