نظریۀ اسلامی حقوق بشردوستانه و صلح بین المللی با تأکید بر کرامت ذاتی و ارزش انسان

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

حقوق بشردوستانه، از ابتدا شامل قواعدی بوده است که هدف آن، حمایت از جان افراد و اموال در درگیری‌های مسلحانه است (تاریخچه). این حقوق، به‌‌لحاظ مبانی نظری و مصداق‌‌های عملی، در نظریۀ رایج غربی با نظریۀ اسلامی دارای تفاوت‌‌هایی است که کالبدشکافی نشده‌‌اند (پیشینه). بنابراین، مرزهای هویتی و پایه‌‌های بنیادی قوانین حقوق بشردوستانه، همچنان در جوامع غربی و اسلامی مبهم باقی مانده است (مسئله). لذا این پرسش مطرح است که مبانی نظری حقوق بشردوستانه در اسلام چیست؟ و چگونه نظریۀ اسلامی حقوق بشردوستانه می‌‌تواند بر صلح بین‌‌المللی تأثیرگذار باشد؟ (سئوال) گمان ما بر این است که حقوق بشردوستانۀ اسلامی، برخلاف نوع غربی آن، دو پایة حمایتی در اسلام دارد: یکی کرامت ذاتی، و دیگری کرامت ارزشی انسان (فرضیه). نویسنده با کاربست شیوۀ تبیینی- تحلیلی (روش)، درصدد پاسخ‌‌گویی به سئوال مقاله است (هدف). نظریۀ اسلامی حقوق بشردوستانه، پیشرفته‌‌تر، مستحکم‌‌تر، دقیق‌‌تر و درعین‌‌حال بسیار قدیمی‌‌تر از نظریه‌‌های غربی است و در آیات قرآن کریم، سنت و کتب فقهی و حدیثی، مباحث حقوق بشردوستانۀ بین‌‌المللی به‌‌وضوح دیده می‌‌شوند. همچنین در اسلام، صلح بر جنگ اولویت دارد (یافته).

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Islamic Theory of Humanitarian Law and International Peace with Emphasis on Man’s Inherent Dignity and Value

نویسنده [English]

  • Majid Abbasi (Eshlaghi)
Assistant Profess of International Relations Department, Allamah Tabatabaei University
چکیده [English]

From the beginning, humanitarian law contained rules which aimed at protecting the life and properties of people during armed conflicts. (History) This law is different in terms of theoretical foundations and practical manifestations in the popular western theory and the Islamic theory which have not been analyzed. (Background) Therefore, identity borders and foundations of the rules of humanitarian law have remained unknown and ambiguous in western and Islamic communities. (Problem) Thus, the following question is raised: What are the theoretical foundations of humanitarian law in Islam? And how the Islamic theory of humanitarian law can affect international peace? (Question) We assume that: the Islamic humanitarian law, in contrast to its western counterpart, has two supportive bases in Islam, one of them is the inherent dignity of man and the other is his value. (Hypothesis) The author seeks to answer to the research question (Objective) through using explanatory-analytical method. (Methodology) The Islamic theory of humanitarian law is the most advanced, the strongest, and the most exact and at the same time very older than western theories and in the verses of the holy Quran, the tradition of the Prophet, and jurisprudential and narrative books, issues of the international humanitarian law are clearly observed. In addition, peace has priority over war in Islam (Finding).

کلیدواژه‌ها [English]

  • humanitarian law
  • Islamic Theory
  • Human rights
  • and International Peace
قرآن‌‌کریم.
آشتیانی، محمدرضا و محمدجعفر امامی، (۱۳۷۷).نهج‌البلاغه، ج11، قم، مدرسۀ امام علی‌بن‌‌ابی‌‌طالب†.
بوآزار، مارسل (۱۳۶9). اسلام در جهان امروز، ترجمۀ مسعود محمدی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حرّ عاملی (۱۴۰۹ ق). وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل‌‌البیت.
پارسا، علیرضا (١٣٨٠). «رویارویی جهان‌‌گرایی و نسبیت‏گرایی فرهنگی: چالش پایدار حقوق بشر»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش 166165، خرداد و تیر، ص58-69.
حمیدالله، محمد (۱۳۸۱). سلوک بین‌المللی دولت اسلامی، ترجمۀ مصطفی محقق داماد، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۶). سلسله بحث‌های فلسفۀ حقوق بشر، قم، اسرا.
خالقی، ابوالفتح و حجت رشنوادی (۱۳۹۲). «بررسی تطبیقی حفظ کرامت انسانی در مخاصمات مسلحانه از منظر حقوق بشردوستانۀ اسلامی و اسناد بین‌المللی»،مطالعات حقوق بشر اسلامی، س 2، ش 3، بهار، ص71-.98
دبیرخانۀ کمیتۀ حقوق بشردوستانه (۱۳۸۳). رعایت حقوق بشردوستانۀ بین‌المللی، تهران، کمیتۀ ملی حقوق بشردوستانه.
ذاکریان، مهدی (1379). «فراگرد تبدیل قواعد بنیادی حقوق بشر به قواعد آمره»، سیاست خارجی، س 14، ش 4، زمستان، ص1043-1058.
رابوس، والتر (۱۳۸۷). «حمایت از مجروحان، بیماران و کشتی‌شکسته‌ها»، ترجمۀ سیدقاسم زمانی و نادر مساعد، در: حقوق بشردوستانه در درگیری‌های مسلحانه، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های حقوقی.
زحیلی، وهبه (۱۳۸۵). آثار الحرب فی الفقه الاسلامی، بیروت، دارالفکر.
سیدرضی (۱۳۸۹). نهج‌البلاغه؛ خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان کوتاه امیرمؤمنان امام علی†، ترجمۀ محمد دشتی، تهران، مؤسسۀ نشر شهر، سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران.
شریفی طرازکوهی، حسین (۱۳۷۵). حقوق جنگ، تهران، پژوهشکدۀ علوم دفاعی و استراتژیک دانشگاه امام حسین†.
صفایی، سهیلا (1379). «روند جهانی شدن در بستر حقوق بشر و چالش‌‌های آن»، سیاست خارجی، س 14، ش 2، تابستان، ص 525-542.
ضیایی بیگدلی، محمدرضا (۱۳۸۹). اسلام و حقوق بین‌الملل، تهران، کتابخانۀ گنج دانش.
طوسی، محمدبن‌‌حسن (۱۳۷۵). الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران، کتابخانۀ چهل ستون.
عبدالفیاض جانحوری، عبدالاحمد (۱۳۷۸). حقوق جنگ و صلح، تهران، وحدت.
عزیزی، ستار (۱۳۹۲). «مطالعۀ تطبیقی قواعد بنیادین حقوق بشردوستانه در نهج‌البلاغه و قواعد عرفی حقوق بشردوستانه»، فصلنامه پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه، س 1، ش 1، بهار، ص85-95.
عمیدزنجانی، عباسعلی (۱۳۹۰). فقه سیاسی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
فیرحی، داود (۱۳۸۷). «مفهوم جنگ و اخلاق نظامی در اسلام شیعی»، سیاست (مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی)،دورۀ ۳۸، ش 1، بهار، ص131-160.
فیشر، هورست (۱۳۸۷). «حمایت از اسیران جنگی»، ترجمۀ سیدقاسم زمانی و نادر مساعد، در: حقوق بشردوستانه در درگیری‌های مسلحانه، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های حقوقی.
قائدان، اصغر و همکاران (۱۳۹۳). «قواعد حقوق جنگ در اندیشۀ فقهای شیعه و مقایسۀ آن با قوانین حقوق بشردوستانه در عصر حاضر»، فقه و مبانی اسلامی، ش 2، پاییز و زمستان ص277-302.
قربان‌نیا، ناصر و نادر اخگری (۱۳۹۰). «عدم مشروعیت کاربرد سلاح هسته‌ای در پرتو اصل تفکیک (با رویکرد اسلامی)»، حقوق اسلامی، س 8، ش ۲۸، بهار، ص73-104.
قرشی بنابی، علی‌اکبر (1376). قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
کلینی، محمدبن‌‌یعقوب (۱۴۳۱ق). فروع کافی، تحقیق محمدجواد فقیه، قم، دالاضواء.
لطفی و همکاران (۱۳۸۸). بررسی تحقق حقوق بشردوستانه در منابع اسلامی و اسناد بین‌المللی، تهران، انتشارات هستی‌نما.
محقق داماد، مصطفی (۱۳۸۳). حقوق بشردوستانۀ بین‌المللی (رهیافت اسلامی)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
مجلسی، محمد باقر (۱۹۸۳م). بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
مطهری، حمیدرضا (۱۳۹۱). «بررسی تاریخی حقوق بشردوستانه در جنگ‌های پیامبر…»، تاریخ اسلام، س ۱۳، ش 1، بهار، ص7ـ24.
نجفی، محمدحسن (۱۹۸۴).جواهرالکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
نگهداری، عوض (۱۳۸۶). «جنگ غیرنظامیان و حقوق بشردوستانه در اسلام»، معرفت، س ۱۶، ش ۱۱۸، مهرماه، ص33-46.
هنکرتز، ژان ماری و لوئیس دواسوالدبک (۱۳۸۷). حقوق بین‌الملل بشردوستانه عرفی، ترجمۀ دفتر امور بین‌الملل قوۀ قضائیه و کمیتۀ بین‌المللی صلیب سرخ، تهران، نشر مجد.