جامعه اسلامی و ماهیت رهبری در اندیشه سیاسی شهید بهشتی با تأکید بر نظریه امامت و امت

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه زد

2 دانش آموخته رشتة علوم سیاسی دانشگاه زد

چکیده

از دیرباز بحث درباره امامت و رهبری، در جامعة اسلامی شیعی مطرح بوده، ازاین‌رو چنان اهمیتی یافته است که از آن به عنوان مدار مذهب شیعه یاد کرده‌اند (تاریخچه)، اما در اندیشه سیاسی شهید بهشتی،ماهیتش چندان کالبدشکافی نشده (مسئله)، موضوعی که توجه جدی جامعه پژوهشی کشور را درپی نداشته است (پیشینه)، در نتیجه این پرسش مطرح می‌شود که ماهیت رهبری جامعه اسلامی و ملزومات آن چون نقش مردم و نسبت بین مردم و رهبر، در دیدگاه آن شهید چگونه است؟(سؤال)به نظر می‌رسد شهید بهشتی پاسخ به این سؤال را در چهارچوب مفهومی نظریه امامت و امت می‌جوید (فرضیه). این مقاله می‌کوشد برای دستیابی به دیدگاه آن شهید، رابطه مردم و رهبری جامعه اسلامی (هدف)، را با بهره‌گیری از شیوه توصیفی ـ تحلیلی و جمع‌آوری داده‌های مناسب کتابخانه‌ای تبیین کند (روش). نتایج پژوهش بیان می‌دارد که شهید بهشتی، امامت را خط مستمری از پیامبر… و معصومان‰ تا فقها در زمان غیبت می‌داند که اینک در نظام جمهوری اسلامی تجلی یافته، و در دو مقولة جمهوریت به نشانة حاکمیت مردمی و اسلامیت بیانگرحاکمیت الهی ظاهر شده است، به‌گونه‌ای که در طول و نه در عرض یکدیگرند (یافته).

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Islamic Society and the Nature of Leadership in the Thought of Martyr Beheshti with Emphasis on the Theory of Imamate and Community (Ummah)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Abedi Ardakani 1
  • Mohammad Ali Nazari 2
1 Associate Professor of Political Science Department, Yazd University
2 Graduate Student in Political Science, Yazd University
چکیده [English]

For a long time, the issue of Imamate and leadership has been discussed in the Shiite Islamic community; therefore, it has gained high importance and it has been called "the pivot of Shiism" (History), but in the political thought of Martyr Beheshti, its nature has not been investigated enough (Problem), an issue which has not been given serious attention by the research community of the country (Background); therefore, this question is raised: What is the nature of leadership of the Islamic community and its requirements like the role of people and the relationship between people and the leader in Martyr Beheshti's point of view? (Question) It seems that Martyr Beheshti seeks the answer to this question in the conceptual framework of the "Theory of Imamate and Leadership" (Hypothesis). In order to achieve Martyr Beheshti's point of view, the present article seeks to explain the relationship between people and the leader of the Islamic community (Objective) through using descriptive-analytical method and collecting appropriate library data (Methodology). The results show that Martyr Beheshti considers Imamate as a continuous line from the Holy Prophet (PBUH) and the Infallible Imams (A.S) to religious scholars at the time of occultation which is now manifested in the Islamic Republic, and emerged in two categories of being republic as a sign of the sovereignty of the people and being Islamic as showing divine sovereignty, such a way that they are hierarchically related not as parallel ones (Finding).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imamate
  • Community (Ummah)
  • Martyr Beheshti
  • leadership
  • Islamic community
قرآن کریم.
الف) منابع استفاده شده
اردبیلی، احمد (1414)، مجمع الفایده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، جلدهای 8 و 9، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
بهشتی، محمدحسین (1361 ب). جهاد، عدالت، لیبرالیسم، امامت، تهران، حزب جمهوری اسلامی ایران.
ــــــــــــــــــــــ (1378). مبانی قانون اساسی، تهران، بقعه.
ــــــــــــــــــــــ (1380). نقش آزادی در تربیت کودک، تهران، بقعه.
ــــــــــــــــــــــ (1381). آزادی، هرج و مرج و زورمداری، تهران، بقعه.
ــــــــــــــــــــــ (1383). ولایت، رهبری و روحانیت، تهران، بقعه.
ــــــــــــــــــــــ (1386). ولایت، رهبری و روحانیت، تهران، بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت الله بهشتی.
ــــــــــــــــــــــ (1390). حق و باطل از دیدگاه قرآن، تهران، روزنه.
ــــــــــــــــــــــ (1392الف). درس گفتارهای فلسفه دین، تهران، بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت الله بهشتی.
ــــــــــــــــــــــ (1392ب). پیامبری از نگاه دیگر، تهران، بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت الله بهشتی.
ــــــــــــــــــــــ (بی تا). بررسی ویژگی‌های مسائل اسلامی، قم، ناصر.
پارسانیا، حمید (1376). حدیث پیمانه: پژوهشی در انقلاب اسلامی، قم، معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی.
پورفرد، مسعود (1387). «تربیت سیاسی از منظر شهید مطهری، صدر و بهشتی»، فصلنامه راه تربیت، سال دوم، شماره 5.
تابش، رضا، جعفر محسنی دره بیدی (1390). مبانی مشروعیت نظام جمهوری اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
فیرحی، داوود (1391). «رهبری و حکومت در اندیشه شهید بهشتی»، فصلنامه سیاست، دوره 42، شماره ی 1.
مجلس (1364). مشروح مذاکرات مجلس نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، اداره کل روابط عمومی مجلس، ج 1.
منوچهری، عباس (1392)، «عقل و نقل و دلالت‌های معرفتی اندیشه سیاسی شهید بهشتی»، بازیابی‌شده از: سایت شهید بهشتی.
نوربخش، یونس (1387). کالبد شکافی انقلاب اسلامی ایران، تهران، معارف.

ب) منابع رجوع شده

استرآبادی، محمد امین (بی تا). فوایدالمدینه، قم، دارالنشر الاهل البیت.
انصاری، مرتضی (1368). مکاسب، قم، مکتبه العلامه.
برهان، حسنعلی (1355). «نامه حسنعلی برهان»، مجله وحید، شماره 14، اسفند.
بهبهانی، وحید (1415ق). الفواید الحائریه، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
بهشتی، محمد حسین (1359). «انتقاد سازنده از مسئولان در تمام سطوح آزاد است»(سخنرانی)، روزنامه جمهوری اسلامی.
ــــــــــــــــــــــ (1361 الف). اسطوراه‌ای بر جاودانة تاریخ، جلد3، تهران، بنیاد شهید.
ــــــــــــــــــــــ (بی تا). شناخت، [بی جا]، سیدجمال.
تاجدینی، علی (1368). «نهضت‌های ضد عقل در تاریخ اسلام»، جلوه‌های معلمی استاد، تهران، آموزش و پرورش، ج 2.
ترکان، محمد (گردآورنده) (1362). مجموعه‌ای از رسائل، اعلامیه‌ها و روزنامه‌ها شیخ فضل الله نوری، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا.
حاتمی، محمد رضا (1384). مبانی مشروعیت حکومت در اندیشه سیاسی شیعه، تهران، انتشارات مجد.
حائری، عبدالهادی (1381). تشیع و مشروطیت در ایران، تهران، امیرکبیر.
خارقانی، اسدالله (1339). محو الموهوم و صحو المعلوم (راه تجدید عظمت و قدرت اسلامی)، تهران، نشر غلامحسین نورمحمدی خمسه پور.
رازانی، محمد علی (1386). نظام حکومت اسلامی، سه جلد، تهران، انتشارات امام.
رضوانی، هما (گردآورنده)، (1362). لوایح آقا شیخ فضل الله نوری، تهران، نشر تاریخ ایران.
سنگلجی، شریعت (1345). کلید فهم قرآن، تهران، دانش.
عمیدزنجانی، عباسعلی (1367). کتاب فقه سیاسی جلد (یک و دو) نظام سیاسی و رهبری در اسلام، تهران، امیر کبیر.
فیرحی، داوود (1386). تاریخ تحول دولت در اسلام، قم، دانشگاه مفید.
ـــــــــــــــ (1382). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران، نی.
ـــــــــــــــ (1382). نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران، سمت.
ـــــــــــــــ (1390). فقه و سیاست در ایران معاصر، تهران، نی.
قادری، حاتم (1375). تحول مبانی مشروعیت خلافت، [بی جا]، بنیان.
قاسمی، صدیقه (1387). اسلام و مقتضیات زمان از دیدگاه شهید آیت الله دکتر بهشتی، تهران، بقعه.
کرکی، علی‌بن‌حسین (1409). رسائل، قم، مکتبه آیت الله العظمی نجفی مرعشی، ج 1.
کواکبیان، مصطفی (1378). مبانی مشروعیت در نظام ولایت فقیه، تهران، موسسه چاپ و نشر عروج.
محلاتی، محمد اسماعیل (1327). اللئالی المربوطه فی وجوب المشروطه: بوشهر.
مطهری، مرتضی (1378). امامت و رهبری، قم، صدرا.
ــــــــــــــــ (1353). نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا.
ــــــــــــــــ (1358). بیست گفتار، تهران، صدرا.
ــــــــــــــــ (بی تا). عدل الهی، تهران، صدرا.
منتظری، حسین علی (1369). مبانی فقهی حکومت اسلامی، 2 ج، ترجمه محمود صلواتی، قم، تفکر.
موسوی خمینی، روح الله (1373). صحیفه نور، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، ج 2.
ــــــــــــــــــــــــ (1323). کشف الاسرار، بی جا، ظفر.
ــــــــــــــــــــــــ (1373)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
موسوی مقدم، رحمت الله (1390). «آزادی‌های سیاسی‌ـ اجتماعی در نگاه شهید بهشتی»، نقل شده در: hamandishi.medilam.ac.ir
موسوی، محمد (1385). نظام سیاسی و دولت در اسلام، قزوین، حدیث امروز.
میرموسوی، علی (1384). اسلام، سنت و دولت مدرن، تهران، نی.
نایینی، محمد حسین (1378). تنبه الامه و تنزیه الملهْْ، با مقدمه و پاورقی سید محمود طالقانی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
نجفی، محمد حسن (1981). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دارالحیاء التراث العربی.
نجفی، موسی (گردآورنده) (1390). تأملات سیاسی در تاریخ تفکر اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ج 3.
نراقی، احمد (1375)، عوائد الایام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
نعیمیان، ذبیح الله (1389). بنیادشناسی و زمینه‌شناسی عقلانیت، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ.
نوری، شیخ فضل الله (1326). تذکره الغافل و ارشاد الجاهل، تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
هدایت نیای گنجی، فرج الله (1368). اندیشه‌های حقوقی شهید بهشتی، تهران، کانون اندیشه جوان.