مردم‌سالاری دینی در نگاه امام‌خمینی(ره) و محمدباقر صدر؛ بررسی مقایسه‌ای مکتب سیاسی قم و نجف

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه اصفهان

3 کارشناس ارشد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان

چکیده

پس از انقلاب مشروطه، نخبگان بسیاری نقش مردم در حکومت و جامعه را تشریح کردند و دراین‌راستا، اندیشمندانی مانند امام خمینیŠ و سیدمحمدباقر صدر نیز، به توجیه نظری این نقش در عرصه حکومت اسلامی پرداخته و آن را بسط داده‌اند. (تاریخچه) اما زوایا و ابعاد اندیشه این دو عالم معاصر شیعی درباره حدودوثغور دخالت مردم در سرنوشت سیاسی، به‌روشنی تبیین نشده است (مسئله) و این، موضوع مهمی است که پژوهشگران و اندیشمندان دینی، جدی به آن توجه نکرده‌اند، (پیشینه) بنابراین، طرح اینکه مردم چه سهمی در اندیشه حکومت اسلامی امامŠ و شهیدصدر دارند؟ پرسشی اساسی است. (سؤال) به نظر می‌رسد آنان از دریچه دو مکتب فکری- سیاسی ریشه‌دار قم و نجف نقش مردم در امر حکومت را تشریح کرده‌اند. (فرضیه) چنین احتمال علمی می‌تواند ما را به چهارچوب‌ها و اهداف نظری مردم‌سالاری دینی در اندیشه سیاسی شیعه رهنمون شود. (هدف) این مقاله با تحلیل تطبیقی، درصدد مقایسه تفکرات سیاسی این دو فقیه برجسته شیعی از دو منظر گوناگون است. (روش) تأکید مکتب قم بر همراهی هم‌زمان فقیه و مردم، و اصرار مکتب نجف بر خلیفهْْ‌اللهی مردم، اما با اشراف مرجع ذی‌صلاح ناظر، از پیامدهای این نوشتار است. (یافته)

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Religious Democracy from the Viewpoint of Imam Khomeini (R.A) and Mohammad Baqir al-Sadr; a Comparative Study of the Political Schools of Qom and Najaf

نویسندگان [English]

  • Sayyid Hussein Athari 1
  • Sayyid Morteza Noie Baghban 2
  • Sara Khodakarami 3
1 Associate Professor of Political Science Department, Ferdowsi University of
2 PhD Student in Political Science, Isfahan University
3 MA in Political Science, Isfahan University
چکیده [English]

After the Constitutional Revolution, many elites explained the role of people in government and society and in this regard thinkers like Imam Khomeini (R.A) and Sayyid Mohammad Baqir al-Sadr also theoretically justified and explained this role in the realm of the Islamic government. (History) However, the dimensions and aspects of the thoughts of these two contemporary Shiite scholars about the extent and quality of people's role in the political destiny are not clearly explained. (Problem) This is an important issue that religious researchers and thinkers have not paid serious attention to. (Background) Therefore, the main question is: what is the role of the people in the Islamic government thought of Imam Khomeini and Mohammad Baqir al-Sadr? (Question) It seems that they have explained the role of the people in government from the perspective of the two deep-rooted political – intellectual schools of Qom and Najaf.  (Hypothesis) Such a scientific possibility can guide us to the theoretical frameworks and goals of religious democracy in the political thought of Shiism. (Objective) The present paper, using comparative analysis, seeks to compare the political thoughts of these two great Shiite jurists from two different perspectives. (Methodology) The emphasis of the school of Qom on the concurrent accompaniment of jurists and people, and the insistence of the school of Najaf on people's role as God’s vicegerent, but under the supervision of a competent religious authority, are from the findings of the present paper. (Findings)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious Democracy
  • Islamic Government
  • Schools of Qom and Najaf
  • Imam Khomeini
  • Mohammad Baqir al-Sadr
امام خمینی، روح الله (1378). صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج 11 و 10، 9، 7، 6 ، 5، 4.
ـــــــــــــــ (1379). تحریرالوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج1.
ـــــــــــــــ (1381). ولایت فقیه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ـــــــــــــــ (1371). کوثر (خلاصه بیانات امام خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج2.
بشارت، مهدی (1391). اصول و مبانی مکتب سیاسی نجف، تهران، دانشگاه امام صادق†.
برزنونی، محمدعلی (1380). «درآمدی بر چگونگی تکوین مکاتب فقهی شیعه،» فصلنامه مقالات و بررسی‌ها، شماره 70، زمستان، ص 107-142.
بشیریه، حسین (1384). تاریخ اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم: لیبرالیسم و محافظه‌کاری، تهران، نی.
پورفرد، مسعود (1384). مردم سالاری دینی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
جمشیدی، محمدحسین (1377). اندیشه سیاسی شهید رابع امام سیدمحمدباقر صدرŠ، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
حجاریان، سعید (1379). جمهوریت (مجموعه مقالات)، تهران، طرح نو.
صدر، محمدباقر (بی‌تا).  الاسلام یقودالحیاه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـــــــــــــــ (1361). مبانی حزب دعوه اسلامی، ترجمه حزب دعوه اسلامی،تهران، حزب دعوت اسلامی.
ـــــــــــــــ (1399 الف). خلافه الانسان و شهاده الانبیاء، تهران، جهادالبناء.
ـــــــــــــــ (1360). اقتصادنا، ترجمه ع. اسپهبدی، تهران، انتشارات اسلامی.
ـــــــــــــــ (1399 ب). لمحه فقهیه عن مشروع دستور الجمهوریه الاسلامیه فی ایران، تهران، جهاد البناء.
فوزی، یحیی (1388). اندیشه سیاسی در ایران بعد از انقلاب، تهران، پژوهشکده امام خمینیŠ و انقلاب اسلامی.
قپانچی، سیدصدرالدین (1362). اندیشه‌های سیاسی آیت‌الله محمدباقر صدر، ترجمه ب. شریعتمدار، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
کوثری، مسعود (1386). «تحلیل مقایسه‌ای کیفی در علوم اجتماعی،» نامه علوم اجتماعی، شماره 31، ص17-19.
لاریجانی، محمد جواد (1374). مباحثی در مشروعیت و کارآمدی، تهران، سروش.
محقق داماد، سیدمصطفی (1386). «تحولات اجتهاد شیعی: سیر تاریخی، حوزه‌ها و شیوه‌ها،» تحقیقات حقوقی، شماره 46، پاییز و زمستان، ص 7-44.
نامدار، مظفر (1390). «تطور تفقه تشیع؛ گفتاری در باب فقه و تطورات تاریخی آن،» مجله سورة اندیشه، شماره 56-57، ص 201 و 202.