الگوشناسی مردم‌سالاری دینی در آرای اندیشوران دوره پهلوی دوم

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه علامه

2 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

با پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار مردم‌سالاری دینی، پرسش از پیشینة مباحث نظری سازگاری و یا ناسازگاری اسلام و دموکراسی به مسئله‌ایی بنیادین در عرصة مشروعیت بخشی به نظام جدید تبدیل شد، موضوعی که، پاسخ آن کمتر از دل الگوپردازی‌های متفکران دورة پهلوی دوم عرضه شده است. با این حال، آیا می‌توان نظریة مردم‌سالاری دینی را در آرای اندیشوران اسلام‌گرای پیش از انقلاب اسلامی ریشه‌یابی کرد؟ (سؤال) آرای علامه طباطبایی و دکتر شریعتی دربارة مردم‌سالاری، می‌تواند، به نمایندگی از دو اندیشة سنتی و مدرن، پیشقراول گفتگوهای نظری و تئوریزه‌سازی اولیه در این عرصه باشد. (فرضیه) هدف نوشتار حاضر آن است که زمینه‌های نظری بخشی از آرای اندیشوران جریان اسلام‌گرای سنتی و مدرن پیش از انقلاب اسلامی که در تحلیل الگوهای مردم‌سالاری دینی به کار می‌آید را تحلیل کند. (هدف) این مقاله، با کاربست روش توصیفی- تحلیلی، تلاش می‌کند آرای آن دو را تصویرسازی و نسبت آرای آنان را با نخبه‌سالاری پیش از انقلاب اسلامی بیان کند. (روش) کارآمدی نظری دو الگوی دموکراسی مسئولانه طباطبایی و دموکراسی متعهدانه شریعتی در شرایط قبل و گرایش به الگوی مطرح شده از سوی امام خمینیŠ، نکتة جدید این نوشتار به‌شمار می رود. (یافته)

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying the Patterns of Religious Democracy in the Ideas of the Second Pahlavi Thinkers

نویسندگان [English]

  • Seyyed Ebrahim Sarparast Sadat 1
  • Mohammad Baghir Khorramshad 2
1 Assistant Professor of Political Science Department, Allameh Tabatabaei University
2 Associate Professor of Political Science Department, Allameh Tabatabaei University
چکیده [English]

After the Islamic revolution of Iran and the establishment of a religious democracy, the question about the background of theoretical arguments of compatibility or incompatibility of Islam and democracy turned to a fundamental issue in the realm of legitimizing the new system, the issue that has not been fully answered relying on ideas and theories released by second Pahlavi thinkers. However, can the theory of religious democracy be traced back in the ideas of Islamist thinkers before the Islamic Revolution? (Question) Ideas of Allameh Tabatabai and Dr. Shariati about democracy, as representatives of both traditional and modern thoughts, can be pioneers of theoretical dialogues and preliminary theorizations in this field. (Hypothesis) This study aims at analyzing the theoretical bases some of the ideas of traditional and modern thinkers of Islamist trend before the Islamic Revolution which is applicable in the formation of religious democracy patterns. (Objective) By the use of a descriptive- analytical method, this study attempts to elaborate those ideas and suggest their relation of their ideas to the post-revolutionary elitism. (Methodology) Efficiency of the theoretical pattern of responsible democracy of Allamah Tabatabaei and efficiency of committed democracy of Dr. Shariati before the Islamic Revolution and the endency towards the pattern proposed by Imam Khomeini (RA) is the new point of the present paper. (Finding)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pattern Identification
  • Religious Democracy
  • Democracy
  • Allameh Tababtabai
  • Dr. Shariati
قرآن کریم.
اخوی، شاهرخ (1374). «تفکراجتماعی شیعه»، در: احمدی، حمید(1374). شریعتی درجهان، تهران، شرکت سهامی انتشار.
اسماعیلی، حمیدرضا(1386). دین و سیاست؛ اندیشة سیاسی معاصر، تهران، پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری.
بیات فیلیپ، منگل (1374). «شیعه در سیاست معاصر ایران: نقش دکتر  علی شریعتی»، در: احمدی، حمید(1374). شریعتی درجهان، تهران، شرکت سهامی انتشار.
جعفریان، رسول (1376). «تأملی دربارة سیاست اسلامی و رهبری متعهد»،  فصلنامة حضور، ش 20، ص 18 – 25.
جعفری، محمدمهدی (1386). «پاسخ به منتقدین شریعتی»،  اعتماد ملی، ش 29، ص4 – 5.
جهانبخش، فروغ (1383). اسلام، دموکراسی و نوگرایی دینی در ایران، ترجمة جلیل پروین، تهران، گام نو.
رخشاد، محمدحسین (1385). در محضر علامه طباطبایی، قم، سماء قلم.
ریشار، یان(1364). «دکتر علی شریعتی انقلابی شیعه»، ترجمة حمید احمدی، کیهان فرهنگی، س 2، ش ‌3، ص8-9.
زیباکلام، صادق (1386). از دموکراسی تا مردم‌سالاری دینی؛ نظری بر اندیشة سیاسی دکتر علی شریعتی، تهران، روزنه.
شریعتی، علی (1375).  مجموعه آثار، تهران، دفتر تدوین و نشر آثار دکتر علی شریعتی، ج 5، 12، 19 و 26.
ـــــــــــــ (1361). تاریخ تمدن، در مجموعه آثار، تهران، آگاه، ج 12.
ـــــــــــــ (1384).  امت و امامت، در مجموعه آثار، تهران، آمون، ج 26.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (بی تا). اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، قم، صدرا، ج 2.
ـــــــــــــ (1355). فرازهایی از اسلام، تهران، جهان آرا.
ـــــــــــــ (1370). رسالت تشیع در دنیای امروز گفتگویی دیگر با هانری کربن، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـــــــــــــ (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمة محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج2، 3، 4 و 5.
ـــــــــــــ (1389). بررسی‌های اسلامی، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم، بوستان کتاب.
قریشی، فردین (1384). «علی شریعتی و تحلیل دینی مناسبات اجتماعی»، نشریة جغرافیا و برنامه‌ریزی، دانشگاه تبریز، ش 21، ص233-256.
یزدانی‌مقدم، احمدرضا(1383). «ادراکات اعتباری و اندیشة اجتماعی- سیاسی علامه طباطبایی»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد علوم سیاسی، قم، دانشگاه باقرالعلوم†.
ـــــــــــــ (1387). «فرهنگ در اندیشة علامه طباطبایی»، ارائه شده برای همایش سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه قم.
ـــــــــــــ (1388).«مردم‌سالاری دینی در پرتو نظریة ادراکات اعتباری علامه طباطبایی»، حکومت اسلامی‌، س 14، ش 1، ص 133 – 154.