واکاوی خاستگاه نظم سیاسی- اجتماعی مطلوب در آراء شهید مطهری بر مبنای الگوی سه‌گانه لاکانی

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اندیشۀ سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه‎طباطبایی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

3 مربی گروه علوم سیاسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

در برخورد با ورود مدرنیته به ایران، روشنفکران واکنش‎های گوناگونی نشان داده‎اند (تاریخچه). برخی آن را نفی، برخی تقلید و برخی به گزینش پاره‎ای از اصول مدرن پرداخته‎اند (پیشینه). نواندیشان دینی دهۀ پنجاه شمسی، نظیر شهید مطهری که ازیک‎ سو دغدغۀ دین و سنت داشتند و ازسویی خواستار پیشرفت تکنولوژی و توسعۀ سیاسی کشور بودند، درصدد برآمدند بین دین و جامعۀ درحالِ‎تغییر، در ذهن متأثر از مدرنیتۀ خویش هماهنگی ایجاد کرده و طرح یک نظم سیاسی-اجتماعی مطلوب را پی‎ریزی کنند. در این پژوهش برآنیم تا براساس نظریۀ سه‎گانۀ لاکانی، تأثیر ذهنیت مدرن بر نظم سیاسی-اجتماعی مطلوب در اندیشۀ شهید مطهری را برمبنای روش توصیفی-تحلیلی بررسی کنیم (مسئله و روش). بنابراین، در این مقاله پرسش مهم ناظر بر نوع حکومت مطلوب استاد مطهری است (سؤال). دستاورد پژوهش نشان می‎دهد که برمبنای نظریۀ لاکان، مطهری مخالف تغییر هویت خود و تقلید از دیگری است؛ اما درعینِ‎حال برای رشد هویت اسلامی-ایرانی تمایل دارد از تکنولوژی و توسعۀ غربی نیز بهره‎مند شود. برهمین‎اساس و با رویکرد پذیرش دستاوردهای عینی مدرن به‎مثابه امر خیالی و نفی ابعاد معرفت‎شناختی آن که در تضاد با امر نمادین حاکم بر جامعه قرار داشت، نظریۀ ولایت فقیه را تشریح می‎کند (یافته).

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the origins of the desired political-social order in the opinions of Shahid Motahari based on the Lacanian triple model

نویسندگان [English]

  • Fateme Kamrani 1
  • Somaye Hamidi 2
  • pyman zanganeh 3
1 PhD student of Political Thought, Faculty of Law and Political Sciences, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Political Science, Faculty of Literature and Humanities, Birjand University, Birjand, Iran
3 Instructor of Political Science Department, Faculty of Literature and Humanities, Birjand University, Birjand, Iran
چکیده [English]

In dealing with the arrival of modernity in Iran, intellectuals have shown various reactions (history). Some rejected it, some imitated it, and some selected some of the modern principles (background). The religious modernists of the 1940s and 1950s, who on the one hand were concerned with religion and tradition, and on the other hand, called for the promotion of culture, technological progress, and the political development of the country; They wanted to create harmony between religion and a changing society, in the mind influenced by their modernity And establish a desirable socio-political order. Shahid Motahari is also included in this category. Therefore, in this research, based on Lacan's triple theory, we will investigate the effect of modern mentality on the desired political-social order in the thought of Shahid Motahari based on the descriptive-analytical method (problem and method). Therefore, in this article, the important question is about the desired type of government considered by Professor Motahari (Question). The result of the research shows that based on Lacan's theory, Motahari is against changing his identity and imitating another's identity; But at the same time, for the growth of Islamic-Iranian identity, it tends to benefit from Western facilities, technology and development. Therefore, on this basis and with the approach of accepting the modern objective achievements as imaginary and negating its epistemological aspects which were in conflict with the symbolic ruling of the society, he explains the theory of religious authority. (Finding)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious modernism
  • modernity
  • Lacanian trio
  • Shahid Motahari
  • Socio-political order
قرآن‎کریم
نهج‎البلاغه
آغاجری، سیدهاشم (1380). «آزادی و مردم‎سالاری در اندیشه مطهری»، بازتاب اندیشه، ش 14، ص 35-25.
اکوانی، سیدحمداله؛ محمدشیخی، قباد؛ میری، سیدسعید (1395). «عقل‎گرایی اعتدالی در آرای شهید مرتضی مطهری»، ش 22، ص30-7.
بهرامی کمیل، نظام (1395). گونه‎شناسی روشنفکران ایرانی، تهران: کویر، چاپ دوم.
پدرام، مسعود (1382). روشنفکران دینی و مدرنیته در ایران پس از انقلاب، تهران: گام نو.
تورن، آلن (1380). نقد مدرنیته، ترجمۀ مرتضی مردیها، تهران: گام نو.
حسینی، کاظم (1395). «آزادی در اندیشۀ سیاسی استاد شهید مرتضی مطهری»، سیاست (دانشگاه تربیت مدرس). ش 11، ص 18-5.
رجایی، فرهنگ (1383). «قانون عقل جهانداری»، در گفت‎وگو با ماهنامۀ آفتاب، ش 35، ص70.
دژاکام، علی (1382). تفکر فلسفی غرب از منظر استاد شهید مطهری، تهران: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری، دفتر نشر معارف، چاپ دوم.
عباسی، ولی‎الله (1385). «استاد مطهری و احیاگری دینی»، پژوهش‎های اجتماعی اسلامی اندیشه، ش 59، ص 78-47.
فرضی، سارا؛ زرقانی، سیدمحمود (1388). «تحلیل انقلاب روحی سنایی براساس نظریۀ ژاک لکان، جستارهای ادبی»، مجلۀ علمی-پژوهشی، ش 166، ص 109-87.
کدیور، محسن (1376). نظریه‎های دولت در فقه شیعه، تهران: نی.
گودرزی، غلامرضا (1386). تجدد ناتمام روشنفکران ایران، تهران: اختران.
لایون، دیوید (1392). پسامدرنیته، ترجمۀ محسن کریمی، تهران: آشیان، چاپ چهارم.
مادان، ساراپ (1382). راهنمایی مقدماتی بر پساساختارگرایی و پسامدرنیسم، ترجمۀ محمدرضا تاجیک، تهران: نی.
مطهری، مرتضی (1352). علل گرایش به مادّیگری، تهران: جامعۀ مدرسین، چاپ دوم.
ــــــــــــــــــ (1361). احیاء تفکر اسلامی، قم: انتشارات اسلامی.
ــــــــــــــــــ (1365). حماسۀ حسینی، تهران: صدرا.
ــــــــــــــــــ (1367). خدمات متقابل اسلام و ایران، ج 1، تهران: صدرا، چاپ 14.
ــــــــــــــــــ (a 1368). پاسخ استاد به نقدهایی بر کتاب مسئلۀ حجاب، تهران: صدرا، چاپ دوم.
ــــــــــــــــــ (b 1368). امدادهای غیبی در زندگی بشر (به‎ضمیمۀ خورشید دین هرگز غروب نمی‎کند، رشد اسلامی، مدیریت و رهبری در اسلام). تهران: صدرا.
ــــــــــــــــــ (1371). داستان راستان، تهران: صدرا، چاپ هفدهم.
ــــــــــــــــــ (a 1374). بررسی اجمالی نهضت‎های اسلامی در صدسالۀ اخیر، تهران: صدرا.
ــــــــــــــــــ (b 1374). امامت و رهبری، تهران: صدرا.
ــــــــــــــــــ (c 1374). شهید مطهری و روشفکران، تهران: صدرا.
ــــــــــــــــــ (1376). ده گفتار، تهران: صدرا، چاپ 13.
ــــــــــــــــــ (b 1376). خاتمیت، تهران: صدرا، چاپ10.
ــــــــــــــــــ (a 1377). جاذبه و دافعۀ علی، تهران: صدرا.
ــــــــــــــــــ (b1377). حماسۀ حسینی، ج 3، تهران: صدرا، چاپ 24.
ــــــــــــــــــ (c1377). وحی و نبوت، تهران: صدرا، چاپ 11.
ــــــــــــــــــ (d1377). نبوت، مجموعۀ آثار، ج 4، تهران: صدرا.
ــــــــــــــــــ (1378). پیرامون جمهوری اسلامی، تهران: صدرا، چاپ 16.
ــــــــــــــــــ (1379). پیرامون انقلاب اسلامی، تهران: صدرا، چاپ 17.
ــــــــــــــــــ (1381). نظام حقوق زن در اسلام، قم: صدرا، چاپ 33.
ــــــــــــــــــ (1381). یاداشت‎های استاد مطهری، ج 3، تهران: صدرا، چاپ 2.
ــــــــــــــــــ (1382). قوانین اسلام در مقایسه با توسعه و تحول دنیای جدید، مجموعۀ آثار، ج 21، تهران: چاپخش.
ــــــــــــــــــ (1385). انسان و ایمان (مقدمه‎ای بر جهان‎بینی اسلامی)، تهران: صدرا.
ــــــــــــــــــ (1387). رهبری نسل جوان، مجموعۀ آثار، ج 24، تهران: صدرا.
موللی، کرامت (1386). مبانی روان‎کاوی فروید-لکان، تهران: نی، چاپ 3.
واثقی‎راد، محمدحسین (1378). مصلح بیدار (1)، تهران: صدرا.
مسعودی، جهانگیر (1388). «مطهری و نواندیشی دینی»، مطالعات اسلامی، ش 83، ص 172-149.
نجف‎زاده، مهدی (1394). «حیث خیالی قانونگذار در دورۀ تکوین سیاست مدرن در ایران»، فصلنامۀ ممالک محروسه (پژوهش‎های قاجاریه‎شناسی ش 1، ص 181-165.
هریس، روی (1381). زبان، سوسور و ویتگنشتاین (چگونه می‎توان با واژه‎ها بازی کرد؟) ترجمۀ اسماعیل فقیه، تهران: مرکز.
هومر، شون (1388). ژان لاک، ترجمۀ محمدعلی جعفری و محمدابراهیم طاهائی، تهران: ققنوس.
 
Lacan,J (1988), The seminar. Book II . The seminar of Jacaues lacan, book II: The Ego in Freuds Theory and in the Tecnique of psgch, Analysis, 1954-55, trans. Sglvana.
_______ (1993), The seminar. Book III. The psychoses, 1955-56, trans Russell Grigg, notes by Russei Grigg, London: Routledge.