بازشناسی مذاکرۀ سیاسی امام حسن (ع)؛ اصول گفتمان صلح

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری الهیات- علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

صلح امام حسن(ع) با معاویه، یکی از پرمناقشه‌ترین رویدادهای تاریخی است که برداشتهای مختلفی از آن، صورت گرفته است. عده‌ای آن را اقدامی عزتمندانه در مواجهه با مخالفان و از مقولة مذاکرات سیاسی حکیمانه می‌دانند که دارای اصول و ضوابطی معین است و برخی دیگر آن را اقدامی منفعلانه و از سر ضعف می‌پندارند. در این پژوهش، با تبیین معنا و مؤلفه‌های مذاکرة سیاسی و مروری اجمالی بر ماجرای گفت‌وگوهای صلح امام حسن(ع) با معاویه، در بررسی تطبیقیِ شاخصه‌های مذاکرة سیاسی با ویژگی‌ها و شرایط حاکم بر جریان این صلح، مشخص می‌گردد که این گفت‌وگوها، از نوع مذاکرة سیاسی با مخالفان است و بر اساس اصول و ضوابطی خاص صورت گرفته است. این مطالعه، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی منابع معتبر تاریخی- رواییِ مرتبط با این جریان، مهم‌ترین اصول و ضوابط مذاکرة امام حسن(ع) در صلح با معاویه را با لحاظ زمان، در قالب اصول «پیش از مذاکره»، «حین مذاکره» و «بعد از مذاکره» تقسیم و مورد بررسی و تبیین قرار می‌‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition of the Political Negotiation of Imam Hassan (AS); Principles of Peace Discourse

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ghasemi Shub 1
  • Mohammad reza Shahroodi 2
  • Seyed Mohammad Ali Ayazi 3
1 PhD student in Quranic and Hadith Sciences, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran
2 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, University of Tehran
3 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran
چکیده [English]

Imam Hassan’s (Peace be upon him) making peace with Mu'aviyah is one of the most controversial historical events from which different interpretations have been made. Some consider it an honorable act in the face of opponents as well as a kind of wise political negotiation that has certain principles and criteria, while others consider it a passive and weak act. In the research, by explaining the meaning and components of political negotiation and an overview of the accounts of Imam Hassan’s (AS) conciliatory talks with Mu'aviyah, in a comparative study of the characteristics of political negotiation with the dominant features and conditions of this conciliation process, it becomes evident that these debates are a type of political negotiation with the opponents and are based on specific principles and criteria. Examining the valid historical and narrative sources related to this process by using a descriptive-analytical method, the study investigates Imam Hassan’s (AS) most important principles and criteria of conciliation negotiations with Mu'aviyah, by pointing to time, in the divided forms of "pre-negotiation", "the negotiation itself" and "post-negotiation" principles. Finally, although Imam Hassan (Peace be upon him) agreed to negotiate according to the interests of his time, they had principles and rules in peace negotiations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Negotiation
  • Principles
  • Peace Discourse
  • Imam Hassan (AS)
  • Mu'aviyah
ابن‌ابی الحدید، عبدالحمید بن ‌هبه‌الله‏ (1404ق). شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید، تحقیق و تصحیح محمد ابوالفضل‏ ابراهیم، قم مکتبه آیه‌الله المرعشی النجفی، چاپ اول.
ابن اعثم الکوفى، ابومحمد احمد (1411ق). کتاب الفتوح، تحقیق على شیرى، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول.
ابن العماد، شهاب‌الدین‌ابوالفلاح (1406ق). شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق الأرناؤوط، بیروت، دارابن‌کثیر، چاپ اول.
ابن حجر، احمدبن‌على (1415ق). الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول.
ابن سیده، على‌بن‌اسماعیل (1421ق). المحکم و المحیط الأعظم‏، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن شهر آشوب مازندرانى، محمدبن‌على (1379). مناقب آل‌أبی‌طالب‌علیهم السلام (لابن شهرآشوب)، قم، انتشارات علامه، چاپ اول.
ابن عبدالبر، أبوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد (1412ق). الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دار الجیل، چاپ اول.
ابن قتیبه دینوری، أبومحمد عبدالله بن مسلم. (1410ق). الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم.
ابوالفرج الأصفهانى، على‌بن‌الحسین [بی­تا]. مقاتل الطالبیین، تحقیق، سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول.
امین عاملی، سیدمحسن (1376). سیره معصومان، مترجم، على حجتى کرمانى‏، تهران‏، سروش، چاپ دوم‏.
آقایی، سیدداود (1387). آداب دیپلماسی و فنون مذاکره، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول.
آل یاسین، شیخ راضى (1412ق). صلح الحسن علیه السلام‏، بیروت، اعلمی.
آل یاسین، شیخ راضى (1348). صلح امام حسن علیه‌السلام، مترجم سید علی خامنه‏اى، [بی‌جا]،‏ آسیا، چاپ اول.
بستانی، فؤاد افرام (1375). فرهنگ ابجدی، تهران، اسلامی، چاپ دوم.
بلاذری، ابوالحسن احمد‌بن‌یحیى (1417ق). انساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکّار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول.
جعفریان، رسول (1381). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه(ع)، قم، انتشارات انصاریان، چاپ پنجم.
جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد (1376). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، تحقیق و تصحیح احمد عبد الغفور عطار، بیروت‏، دارالعلم للملایین، چاپ اول.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغتنامه دهخدا، تهران، مؤسسه لغت‌نامه دهخدا.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن‌داود (1368). الأخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، مراجعه: جمال‌الدین شیال، قم، منشورات الرضى.
راغب اصفهانی، حسن‌بن‌محمد (1385). ترجمه مفردات الفاظ قرآن، ترجمه مصطفی رحیمی‌نیا، تهران، سبحان، چاپ‌اول.
راوندی، قطب‌الدین سعیدبن‌عبدالله (1405ق). فقه القرآن، تحقیق و تصحیح سیداحمد حسینی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ دوم.
رسولی محلاتی، سیدهاشم (1385). زندگانی امام مجتبی(ع)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ چهاردهم.
رضایی، احمد (1396). مذاکره سیاسی در اسلام: اهداف، اصول، روش‌ها، قم، زمزم هدایت، چاپ اول.
زبیدی، محمد‌بن‌محمد مرتضی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق و تصحیح علی شیرى، بیروت، دارالفکر، چاپ اول.
شاتو، ژان (1369). مربیان بزرگ، ترجمه غلامحسین شکوهی، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول.
شبان‌نیا، قاسم (1399). مذاکره دولت اسلامی با سایر دول از منظر فقه اسلامی، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، چاپ دوم.
شرتونی، رشید (1429ق). مبادی العربیه المجلد الرابع (قسم الصرف)، قم، دارالعلم، چاپ شانزدهم.
شعبانعلی، محمدرضا (1398). فنون مذاکره، تهران، انتشارات نص، چاپ هشتم.
شوئنفیلد، مارک و ریک شوئنفیلد (1384). هنر و دانش مذاکره، مترجمان علی مستاجران، مسعود راجی، تهران، نشر نی، چاپ اول.
شهیدی، سیدجعفر (1383). تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، تهران، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، چاپ سی و ششم.
صدوق، محمدبن‌على بن بابویه (1385). علل الشرایع، قم، انتشارات کتابفروشی داوری، چاپ اول.
طبرسى، احمدبن‌على (1403 ق). الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد، نشر مرتضى، چاپ اول.
طبری، ابوجعفر محمد‌بن‌جریر (1387). تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم.
طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد (1375). مجمع البحرین، تحقیق و تصحیح احمد حسینى اشکورى، تهران، مرتضوی، چاپ سوم.
عبدالقوی الغفاری، علی (2002). الدیبلوماسیه القدیمیه و المعاصره، دمشق، دارالأوائل، چاپ اول.
عبدالونیس شتا، احمد (1417ق). الاصول العامة للعلاقات الدولیه فی الاسلام‌ وقت‌ السلم، تحت اشراف نادیه محمود مصطفی، قاهره، المعهد العالمی للفکرالإسلامی، چاپ اول.
عمید، حسن (1369). فرهنگ عمید، تهران، سپهر، چاپ هفتم.
عنایت، سیدحسین (1370). تنظیم معاهدات بین المللی در حقوق کنونی ایران و مطالعه‌ تطبیقی آن با فقه اسلامی و حقوق بین الملل معاصر، [بی‌جا]، چاپ علامه طباطبائی، چاپ اول.
قاسمی شوب، محمد (1399). «مذاکره‌ سیاسی با مخالفان، در سیره پیامبران و امامان(ع) بر پایه روایات فریقین»، استاد راهنما: محمدرضا شاهرودی، رساله دکتری. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیفات تهران. دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، گروه علوم قرآن و حدیث.
قمی، عباس (1390). منتهی الآمال، تهران، مبین اندیشه، چاپ اول.
گلپایگانی، سیدمحمدرضا (1413ق). کتاب القضاء، تقریر سید علی حسینی میلانی، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ اول.
مادلونگ، ویلفرد (1385). جانشینی حضرت محمد(ص)، ترجمه جمعی از مترجمان، مشهد، آستان قدس رضوی.
مجلسى، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار‏، بیروت، دار إحیاءالتراث العربی.
مجلسى‏، محمدباقر (1382). جلاء العیون،‏ قم، سرور.
محمدی اشتهاردی، محمد (1377). سیره‌ چهارده معصوم(ع)، تهران، نشر مطهر، چاپ اول.
مدنی، سیدجلال‌الدین (1372). حقوق بین الملل خصوصی، تهران، گنج دانش، چاپ دوم.
مسعودی، ابوالحسن على‌بن‌الحسین (1409ق). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجره، چاپ دوم.
مفید، محمدبن‌محمد بن نعمان (1413ق). الارشاد فی معرفۀ حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسه آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث، قم، المؤتمر العالمی لألفیۀ الشیخ المفید.
مهدوی‌راد، نعمت و سیدعبدالله حسینی (1394). مدیریت فرآیند مذاکرات بین المللی، تهران، بنیاد حقوقی میزان، چاپ اول.
یعقوبی، احمدبن‌ابى یعقوب بن جعفر بن وهب واضح الکاتب العباسى (1415ق). تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، چاپ اول.