تحلیل محتوای نامه‌‎های امام علی (ع) به معاویه با محور واکاوی سهم اخلاق در مناسبات حکومتی

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه قرآن و متون اسلامی، دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری رشته قرآن و منابع اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

در نظر گرفتن توأم جایگاه امام علی(ع) به عنوان حاکم جامعه اسلامی و امام تربیت یافته در دامان نبوت، بررسی جایگاه اخلاق در حکومت علوی را تقویت می کند. تحلیل محتوا روشی است که این مقاله جهت واکاوی سهم اخلاق در مناسبات حکومت علوی با معاویه و نحوه بروز و ظهور عنصر اخلاق در این مواجهه، به کارگرفته و نامه‌های ایشان به معاویه را مورد تحلیل قرار داده است. پاسخگویی، نقدپذیری، پایبندی بر اصول و سعه صدر، از مهم ترین راهبردهای اخلاقی در این مواجهه است. همچنین، تحلیل به ‌کارگیری اصول اخلاق حرفه‌ای در مدیریت و بیان صفت‌های اخلاقی ایجابی و سلبیِ دخیل در حکمرانی، از دیگر محورهای این نوشتار است.
طبق تحلیل کمّی، میان فراوانی اصول پاسخگویی و هوشمندی (هر کدام 25%) و تأکید ویژه بر خصیصه ضلالت (79/13%) و نفاق معاویه (49/11%)، همبستگی مثبت وجود دارد و بیانگر آن است که استخدام ممتاز این اصول، متأثر از رفتارهای متمردانه و حیله‌های مداوم معاویه بوده است. آمار 86 درصدی گزاره‌های اخلاقی در این نامه‌ها، گویای محوریت اخلاق در مناسبات حکومت علوی با معاویه است. همچنین، صفات اخلاقی سلبی که به عنوان موانع صلاحیت معاویه برای حکمرانی، از جانب امام مطرح شده است در کنار صفات ایجابی، ابعاد اخلاقی تراز حکومت اسلامی را بیان می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the content of Imam Ali (AS)'s letters to Mu'awiyah with the focus on analyzing the role of ethics in government relations

نویسندگان [English]

  • Alireza Nobari 1
  • Mahdi Jameie 2
1 Assistant Professor, Department of Quran and Islamic Texts, University of Tehran
2 PhD student in Quran and Islamic Resources, University of Tehran
چکیده [English]

Considering both the position of Imam Ali (as) as the ruler of the Islamic society and the Imam trained in the lap of prophecy, strengthens the study of the position of morality in the Alawite government. Content analysis is a method that the present work has used to analyze the role of ethics in the relations of the Alawite government with Mu'awiyah and how the element of ethics appeared in this confrontation, and has analyzed his letters to Mu'awiyah. Accountability, liquidity, adherence to principles and perseverance are among the most important ethical strategies in this confrontation. Also, the analysis of the application of the principles of professional ethics in management, and the expression of positive and negative ethical traits involved in governance, are other topics of this article.
Imam Khomeini's special emphasis on the two characteristics of misguidance (13.79%) and Mu'awiyah's hypocrisy (11.49%), indicates that he was constantly targeted by sedition, which led to two strategic principles of accountability and intelligence. (25% each) more than other principles. The 86% statistics of moral propositions in these letters show the centrality of morality in the relationship between the Alawite government and Mu'awiyah. Also, the negative moral attributes that have been proposed by the Imam as obstacles to Mu'awiyah's authority to rule, along with the positive attributes, express the moral dimensions of the Islamic government.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali (AS)
  • content analysis method
  • Alawite government
  • Governance. Mu'awiyah
  • professional ethics
قرآن کریم.
ابوالحسن (سید رضی)، محمد بن حسین [بی‌تا]. نهج البلاغه، مترجم: سید جعفر شهیدی، تهران، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله [بی‌تا]. شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن میثم، میثم بن علی (1379ق/ 1338). شرح نهج البلاغه، تهران، دفتر نشر الکتاب.
ازکیا، مصطفی (1382). روش هاى کاربردى تحقیق، تهران، کیهان.
امیرپور و همکاران، حیدر (1395). «بررسی الگوی رفتار ارتباطی مسلمانان با دیدگاه‌های متفاوت»، فصلنامه پژوهش­های کاربردی روانشناختی، شماره پنجم، ص 169-182.
باردن، لورنس (1375). تحلیل محتوا، ترجمه ملیحه آشتیانی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
باقی نصرآبادی، علی (1393). «نقش اخلاق حرفه‌ای در موفقیت سازمان‌ها». پژوهش‌های فرهنگ و تربیت اسلامی، شماره اول، ص 69-88.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410ق). غررالحکم و درر الکلم، قم، دارالکتاب الاسلامی.
خیاط مقدم و همکاران، سعید (1395). «مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای در مدیریت»،  فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال یازدهم، شماره 1، ص 127-136.
دهخدا، علی اکبر (1377). لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران.
دلشاد تهرانی، مصطفی (1392). رایت درایت: اخلاق مدیریتی در عهدنامه مالک اشتر، تهران، دریا.
ذاکری، سید مصطفی (1394). اخلاق مدیریت در نهج البلاغه، [بی‌جا]، تحسین.
سراج، محمد بن ابراهیم (1376). امام علی علیه السلام خورشید بی غروب، تهران، مؤسسه انتشارات نبوی.
شریفی نیا، محمدحسین (1380). «اصول سیاست علوی»، روش‌شناسی علوم انسانی،  شماره 26، ص 4-12.
فرامرز قراملکی، احد (1380). «اخلاق حرفه‌ای در مدیریت علوی»، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی،  شماره 32 و 33، ص 63-78.
فرامرز قراملکی، احد (1383). اخلاق حرفه ای، قم، مجنون.
فرامرز قراملکی، احد (1388). اخلاق سازمانی، تهران، سرآمد.
فرمهینی فراهانی، محسن و فاطمه اشرفی (1393). «اصول اخلاق حرفه­ای در نهج البلاغه»، پژوهش­نامه علوی، شماره 9، ص 67-86 .
قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل (1385). بایسته­های حقوق اساسی، تهران، میزان.
قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل (1395). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران، میزان.
قائدی و همکاران، محمدرضا (1395). «روش تحلیل محتوا از کمی‌گرایی تا کیفی گرایی»، روش‌ها و مدل‌های روانشناختی، شماره23، ص57-82.
کلینی، محمد بن یعقوب (1362). اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
کریپندورف، کلوس (1378). مبانی روش شناسی تحلیل محتوا، ترجمه هوشنگ نائینی، [بی­جا]، روش.
کیوی، ریمون. کامپنهود، لوک وان (1381). روش تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران، توتیا.
لولوئی و همکاران، کیوان (1392). «اخلاق علوی در پرتو الزامات روابط دیپلماتیک»، تاریخ (دانشگاه آزاد اسلامی واحد محلات)، شماره 30، ص 97-113.
مکارم شیرازی، ناصر (1386). پیام امام امیرالمومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه‌.
مؤمنی راد و همکاران، اکبر (1392). «تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار»، فصلنامه اندازه گیری تربیتی،شمارۀ 41، ص 187-222.
مطیع، مسعود (1394). «تبیین جایگاه رحمت الهی در احادیث قدسی با استفاده از روش تحلیل محتوا»، مطالعات فهم حدیث، سال دوم، شماره اول، ص 99-131.
هاشمی خویی، حبیب الله بن محمد (1400ق/ 1359)، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، تهران، مکتبه الاسلامیه.
یگانگی، سیدکامران و محسن بیگلی (1397). «مدل مفهومی حکمرانی خوب»، دومین کنفرانس علمی پژوهشی دستاوردهای نوین در مطالعات علوم مدیریت، حسابداری و اقتصاد ایران، ص1-7.
Berelson، B (1971). Content Analysis in communication Research.NewYork، Hafner.