رویکرد زبانی به مسئله ناکارآمدی ناسیونالیسم در دوره پهلوی اول (1299-1320)

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مطالعات بین‌الملل علم و فناوری، پژوهشکدۀ مطالعات فنّاوری، تهران، ایران

چکیده

مواجهۀ نظام ‎های سیاسی با ناسیونالیسم گوناگون است: گاه آن را به‎عنوان یک عامل تجزیه‎ساز در جامعۀ چند فرهنگی طرد می‎کنند و گاه از آن به‎صورت یک ‎زبان عمومی برای ایجاد اتحاد و انسجام اجتماعی بهره می‎برند. کاربرد اخیر را می‎توان در سیاست‎های قومی و ملی‎گرایانۀ رضاشاه ملاحظه کرد که در عمل با چالش‎های ‎بنیادین مواجه شد. این مقاله درصدد است در یک رویکرد جدید و با بهره‎گیری از امکانات روشی نظریۀ بازی ‎های زبانی به بررسی و ارزیابی مسئلۀ ناکارآمدی ناسیونالیسم در دورۀ پهلوی اوّل بپردازد؛ با این سؤال اصلی که چرا علی‎رغم تلاش‎های حکومت و نخبگان در عمومی‎کردن زبان ناسیونالیسم، در هنگام بحران و دخالت خارجی در ایران، این زبان کارایی نداشت و احساس میهن‎پرستی مورد ادعای این زبان فعال نشد؟ تحلیل کیفی داده‎های موجود براساس شاخص‎های نظریۀ بازی‎های زبانی، نشان داد خصوصی‎بودن زبان ناسیونالیسم در ایران دورۀ رضاشاه، منجر به ناکارآمدی آن شد. ناسیونالیسم خصوصی آن دوره فقط بین روشنفکران تجددگرا، شاه و دربارش محصور ماند و به‎سبب تناسب‎نداشتن با شکل زندگی جامعۀ ایرانی، ریشه‎نداشتن در نظام باور دینی و فرهنگی آن و چهارچوب زبانی مملو از قواعد و مفاهیم دین ‎ستیزانه و ضداسلامی به شکست منتهی شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Linguistic approach to the problem of inefficiency of nationalism in the first Pahlavi period (1320-1299)

نویسنده [English]

  • Razieh Mehrabi Koushki
Assistant Professor, Department of International Science and Technology Studies, Institute of Technological Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

Political systems are confronted with various nationalisms, sometimes rejecting it as a divisive factor in a multicultural society, and sometimes using it as a common language to create social unity and cohesion. The latter application can be seen in Reza Shah's ethnic and nationalist policies, which in practice faced fundamental challenges. This article seeks to examine and evaluate the issue of failure and inefficiency of nationalism in the first Pahlavi period in a new approach and using the methodical possibilities of language game theory. The main question is why, despite the efforts of the government and the elites to popularize the language of nationalism, during the crisis and foreign intervention in Iran; This language did not have the necessary efficiency and the feeling of patriotism and martyrdom of the Iranian nation, which was claimed by this language, was not activated in the face of foreign forces and the exile of Reza Shah? Qualitative analysis of the available data based on the indicators of language game theory showed that the privatization of the language of nationalism in Iran during Reza Shah's time, led to its inefficiency. Private or imaginary nationalism, in other words, romanticism of this period, despite many efforts to make it public, remained confined only to modernist intellectuals, the Shah and his court, and due to its incompatibility with the way of life of Iranian society, had no roots in religious and cultural belief. Its grammar is full of anti-religious and anti-Islamic rules; Led to failure and inefficiency.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nationalism
  • Language Games
  • Private Language
  • Islamic-Iranian Identity
  • First Pahlavi
  • Modernist Intellectuals

مراجع

آبراهامیان، یرواند(1381). ایران بین دو انقلاب از مشروطه تا انقلاب اسلامی، چاپ پنجم، ترجمۀ کاظم فیروزمند، حسن شمس‎آوری، محسن مدیرشانه‎چی، تهران: مرکز، 1381.
احمدی، حمید. «قومیت و سیاست در ایران: گفت‎وگو با دکتر حمید احمدی»، کتاب ماه اجتماعی، اردیبهشت 1379.
ـــــــــــــــــ. (1382). «هویت ایرانی در گسترۀ تاریخ»، فصلنامۀ مطالعات ملی، س 4، ش 15، ص 9-45.
ـــــــــــــــــ. (1384). «دین و ملیت در هویت ایرانی»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، س 67، ش 516، ص 27-36.
ازغندی، علیرضا (1376). ناکارآمدی نخبگان سیاسی ایران بین دو انقلاب، نشر قومس، 1376.
ـــــــــــــــــ. تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، ج 1، تهران: سمت، 1379.
اشرف نظری، علی (1386). «ناسیونالیسم و هویت ایرانی: مطالعۀ موردی دورۀ پهلوی اوّل»، پژوهش حقوق و سیاست، ش 22، ص 141-172.
امیر احمدی، هوشنگ (1381). جامعۀ سیاسی، جامعۀ مدنی و توسعۀ ملی، گردآوری و ترجمه علیرضا طیب، تهران: نقش‎ونگار.
انتخابی، نادر (1372). «ناسیونالیسم و تجدد در فرهنگ سیاسی بعد از مشروطیت»، ایران‎نامه، س 11، ش 42، ص 185-208.
بارکلی، گلن (1369). ناسیونالیسم قرن بیستم، ترجمۀ یونس شکرخواه، تهران: سفیر.
بشیریه، حسین (1380). موانع توسعۀ سیاسی در ایران، تهران: گام نو.
ـــــــــــــــــ. (1383). «ایدئولوژی سیاسی و هویت اجتماعی در ایران»، نشریۀ ناقد، س 1، ش 2، ص 13-30.
تاجیک، محمدرضا (1382). «مدرنیسم، پسامدرنیسم و معمای امنیت»، فصلنامۀ سیاسی- اجتماعی گفتمان، س 3، ش 7، ص 79-110.
تخشید، محمدرضا (1377). «اصلاحات و سیاست‎های نوگرایی رضاشاه و تأثیر آن بر قدرت و نفوذ روحانیون در ایران»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، ش 40، ص 93-117.
حسنی باقری شریف‎آباد، مهدی (1387). «بررسی ادبیات سیاسی ایران در دورۀ پهلوی اوّل»، فصلنامۀ علوم سیاسی، س 8، ش 31، ص 59-76.
حشمت‎زاده محمدباقر، نازاریان سید محمدوهاب و سولماز حیدری دلفارد (1393). «ناسیونالیسم از منظر شهروندی در عصر پهلوی اوّل با تأکید بر قومیت‎ها»، جستارهای سیاسی معاصر، ، سال 5، ش 1، ص 69-93.
جوادی یگانه، محمدرضا و فاطمه عزیزی (1388). «زمینه‎های فرهنگی و ادبی کشف حجاب در ایران؛ شعر مخالفان و موافقان»، مجلۀ جامعه‎شناسی ایران، س 10، ش 1، ص 99-137.
رسولی، حسین، دهقانی رضا و علیرضا کریمی (1395). «سیاست‎های زبانی پهلوی اوّل در کردستان و پیامدهای آن (با تأکید بر مدارس)»، مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهشنامۀ انجمن ایرانی تاریخ، س 8، ش 30، ص 77-96.
روبینشتاین، دیوید (1386). مارکس و ویتگنشتاین: پراکسیس اجتماعی و تبیین اجتماعی، تهران: نی.
رهبری، مهدی (1380). «بحران هویت فرهنگی در ایران معاصر»، فصلنامۀ پژوهش، س 6، ش 22 و 23، ص 53-84.
سریع‎القلم، محمود (1386). فرهنگ سیاسی ایران، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
غنی‎نژاد، موسی (1377). تجددطلبی و توسعه در ایران معاصر، تهران: مرکز.
کاتم، ریچارد (1371). ناسیونالیسم در ایران، ترجمۀ فرشته سرلک، تهران: گفتار.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1390). اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی، ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ هفدهم، تهران: مرکز.
ــــــــــــــ (1383). «سیدحسن تقی‎زاده: سه زندگی در یک عمر»، ایران‎نامه، س 21، ش 81 و 82، ص 7-48.
کاظم‎زاده، حسین (1924). «دین و ملیت»، ایرانشهر،  س 3، ش 1 و 2، ص 193-206.
گیبرنا، مونتسرات (1378). مکاتب ناسیونالیسم: ناسیونالیسم و دولت-ملت در قرن بیستم، ترجمۀ امیرمسعود اجتهادی، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
مسگر، علی‎اکبر (1388). «نهادهای هویت‎ساز در دورۀ پهلوی اوّل: نمونۀ سازمان پرورش افکار»، پیام بهارستان، س 2،  ش 3، ص 535-540.
مؤمن صفایی علیرضا و علی‎اکبر علینی (1398). «شکل‎گیری ملی‎گرایی در ایران (مطالعۀ موردی: پهلوی اوّل)»، پژوهش ملل، ش 49، ص 23-40.
ویتگنشتاین، لودویگ (1380). پژوهش‎های فلسفی، ترجمۀ فریدون فاطمی، تهران: مرکز.
ــــــــــــــ  (1383). دربارۀ یقین، ترجمۀ مالک حسینی، تهران: هرمس.
ــــــــــــــ  (1385). کتاب‎های آبی و قهوه‎ای (تمهیدات پژوهش‎های فلسفی)، ترجمۀ ایرج قانونی، تهران: نی.
هرس، روی (1381). زبان، سوسور و ویتگنشتاین (چگونه می‎توان با واژه‎ها بازی کرد)، ترجمۀ اسماعیل فقیه، تهران: مرکز.
Billig, M. (1995) Banal Nationalism, London: Sage
Burke, K (1974) the philosophy of literary Form: Studies in Symbolic Action, Berkeley, CA: University of California Press,
Edensor, T (2002) National Identity, Everyday Life and Culture Popular, Oxford and New York: Berg.
Gellner, Ernest. (1983) Nations and Nationalism. New perspectives on the past.Basil Blackwell: Oxford,
Hobsbawm, E.j (1992) Nations and Nationalism since 1780. Second edition 1990, Cambridge: Cambridge University Press.
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 بهمن 1400
  • تاریخ بازنگری: 04 اردیبهشت 1401
  • تاریخ پذیرش: 08 اردیبهشت 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار