بازخوانی تطبیقی مواجهه روشنفکران ایرانی با مدرنیته غربی (ناظر بر آراء سید جمال‎الدین اسدآبادی و میرزا ملکم خان ناظم‎الدوله)

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی گرایش مسائل ایران، دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام‎صادق، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام‎صادق، تهران، ایران

چکیده

پس از تجربۀ تلخ شکست ایران در جنگهای روس و آشنایی قشر تحصیلکرده با پیشرفتهای تمدنی غرب، بهتدریج طبقهای از روشنفکران ایرانی پدیدار شد که برای رفع عقبماندگی و ترقیخواهی کشور تا ایجاد مشروطه و سقوط قاجار کوشید. در معرفی بارزترین شخصیتهای نسل اوّل این جریان، میتوان به سیدجمالالدین اسدآبادی و میرزا ملکمخان ناظمالدوله بهعنوان دو منورالفکر دینی-غربی اشاره داشت. در پژوهش پیشِرو با روشی تطبیقی به بررسی آرای این دو متفکر سیاسی پرداختهایم تا به این پرسش پاسخ دهیم که شباهتها و تفاوتهای رویکردی این دو شخصیت در مواجهه با مدرنیتۀ غربی چیست؛ با این هدف که درک بهتری از مبنای اختلافات امروز جریان روشنفکری در برابر دنیای تجدد پیدا کنیم. این پژوهش مبتنی بر آثار مکتوب و کتابخانهای در چهارچوب نظریۀ بحران اسپریگنز است. در بیان دستاوردهای پژوهش میتوان گفت: هر دو خواهان اصلاحات سیاسی-مذهبیاند و مشکل را در عقبماندگی از فهم جهان معاصر میکاوند. سیدجمال با نگاهی گزینشی، منتقدانه و فراملیتی تلاش دارد تا آرمان وحدت و شکوفایی اسلامی را ازطریق بیدارگری امت مسلمان دنبال کند؛ اما میرزاملکم درپیِ تقلید محض از اروپای عصر نوزایی است تا ملت استبدادزدۀ ایرانی را بر سکوی ترقی بنشاند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A comparative reading of Iranian intellectuals' encounter with Western modernity (seeing the opinions of Seyyed Jamaluddin Asadabadi and Mirza Malkam Khan Nazim-doleh)

نویسندگان [English]

  • Muhammad Jalili 1
  • Naser Jamalzadeh 2
1 PhD student of political science majoring in Iranian issues, Faculty of Islamic Studies and Political Sciences, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Political Science, Faculty of Islamic Studies and Political Science, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
چکیده [English]

After the bitter experience of Iran's defeat in the Russian wars and the acquaintance of the educated class with the civilizational advances of the West, a class of Iranian intellectuals gradually emerged who worked to eliminate backwardness and progressiveness until the establishment of the constitution and the fall of the Qajar dynasty.In introducing the most prominent figures of the first generation of this movement, we can mention Seyyed Jamaluddin Asadabadi and Mirza Malkam Khan Nazim al-Dawlah as two religious and western intellectuals.In the current research, we have investigated the opinions of these two thinkers with a comparative method to answer the question of what are the similarities and differences in the approach of these two personalities in facing Western modernity; With the aim of gaining a better understanding of the basis of today's differences between the intellectual current and the Western world.This research is based on his written and library works in Spriggan's crisis-oriented theoretical framework.In expressing the results of the research, it can also be said: both want political-religious reforms and see the crisis in the backwardness of the understanding of the contemporary world; However, with a selective, critical and transnational perspective, Asadabadi is trying to pursue the goal of Islamic unity and prosperity by awakening the Islamic Ummah. But Malkam Khan is looking for a pure imitation of the principles of Western modernity in order to make the despotic Iranian nation progressive.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Iranian intellectuals"
  • "Western modernity"
  • "Syed Jamaluddin Asadabadi"
  • "Mirza Malkam Khan"
  • "Comparative study"
آدمیت، فریدون (1394). فکر آزادی و مقدمۀ نهضت مشروطیت، به اهتمام سید ابراهیم اشک‎شیرین، تهران: گستره.
احمدی، بابک (1384). کار روشنفکری، تهران: مرکز.
اسدآبادی، سیدجمال‎الدین (1379). نامهها و اسناد سیاسی-تاریخی سیدجمالالدین اسدآبادی، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم: کلبۀ شروق.
ــــــــــــ (1379). مجموعۀ رسائل و مقالات از سیدجمالالدین، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم: الهادی.
اصیل، حجت‎الله (1376). زندگی و اندیشۀ میرزاملکمخان ناظمالدوله، تهران: نی.
الگار، حامد (1369). ملکمخان، ترجمۀ مجید تفرشی و جهانگیر عظیما، تهران: مرکز فرهنگی شهید آیت‎الله مدرس.
آجدانی، لطف‎الله (1387). روشنفکران ایران در عصر مشروطیت، تهران: اختران.
باربیه، موریس (1384). دین و سیاست در اندیشۀ مدرن، ترجمۀ امیر رضایی، تهران: قصیده‎سرا.
ـــــــــــ (1383). مدرنیتۀ سیاسی، ترجمۀ عبدالوهاب احمدی، تهران: آگه.
بشیریه، حسین (1381). جامعهشناسی سیاسی، تهران: نی.
تاجیک، محمدرضا (1384). مدیریت بحران، تهران: فرهنگ گفتمان.
توانا، محمدعلی (1385). «اسلام و مدرنیته در اندیشۀ سیدجمال‎الدین اسدآبادی»، فصلنامۀ پژوهش سیاست نظری، س 2، ش 3، ص 97-113.
جمالی اسدآبادی، ابوالحسن (1360). نامههای سیدجمالالدین اسدآبادی، تهران: امیرکبیر.
حقیقت، سیدصادق و حامد حجازی (1389). «نگاهی انتقادی به کاربرد بحران اسپریگنز در مطالعات سیاسی»، فصلنامۀ علوم سیاسی، س 13، ش 49، ص 1-49.
دیلمی معزی، امین و همکاران (1396). «غرب و مدرنیته از منظر میرزاملکم‎خان»، پژوهشنامۀ تاریخ، س 12، ش 47، ص 127-140.
رائین، اسماعیل (1353). میرزاملکمخان، تهران: صفی‎علیشاه و فرانکلین.
زرین‎کوب، عبدالحسین (1362). تاریخ در ترازو، تهران: امیرکبیر.
ساروخانی، باقر (1382). روشهای تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سعید، ادوارد (1380). نقش روشنفکر، ترجمۀ حمید عضدانلو، تهران: شیرازه.
شیرودی، مرتضی (1388). «سیدجمال‎الدین اسدآبادی و روش‎شناسی بومی‎سازی مفاهیم مدرن سیاسی»، دوفصلنامۀ انسانپژوهی دینی، س 6، ش 21 و 22، ص 23-38.
طباطبایی، سیدجواد (1367). سیدجمالالدین اسدآبادی، تهران: دایره‎المعارف بزرگ اسلامی.
عالی‎زاده، عبدالرضا (1385). اجرای تحقیق به روش دلفی، تهران: یوسف.
قاضی مرادی، حسن (1389). ملکمخان (نظریه‎پردازی نوسازی سیاسی در صدر مشروطه). تهران: اختران.
کاتوزیان، محمدعلی (1391). ایرانیان، ترجمۀ حسین شهیدی، تهران: مرکز.
کافی، مجید (1388). «نظریۀ انحطاط و اصول شش‎گانۀ تکامل انسانی ازنظر سیدجمال‎الدین اسدآبادی»، فصلنامۀ اسلام و علوم اجتماعی، س 1، ش 1، ص 39-83.
کرمانی، ناظم‎الاسلام (1395). تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: پر.
کسائی، نورالله (1376). «سیدجمال‎الدین اسدآبادی افغانی، سفرها و ره‎آوردها»، فصلنامۀ فرهنگ، ش 25، ص 92-102.
گلشنی، علی (1387). «فهم فلسفی و تاریخی اندیشۀ سیاسی براساس تلفیقی از نظرات اسکینر، اکشات، و اسپریگنز»، فصلنامۀ نامۀ فلسفی، س 14، ش 68، ص 93-108.
گیدنز، آنتونی (1377). پیامد مدرنیت، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: مرکز.
مجتهدی، کریم (1388). راهنمای کتاب: مقالۀ ملکم و اصول پیشنهادی او، تهران: سخن.
محیط طباطبایی، محمد (1363). مجموعۀ آثار ملکمخان، تهران: علمی.
ــــــــــــ (1350). نقش سیدجمالالدین اسدآبادی در بیداری مشرقزمین، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم: دارالتبلیغ.
مدرسی چهاردهی، مرتضی (1353). سیدجمالالدین اسدآبادی و اندیشههای او، تهران: امیرکبیر.
مطهری، مرتضی (1378). نهضتهای اسلامی در صدسالۀ اخیر، تهران: صدرا.
مک کی، تام و مارش دیوید (1390). روش مقایسهای (نظریه و روش در علوم سیاسی)، به کوشش مارش و جری استوکر، ترجمۀ امیرمحمد حاجی‎یوسفی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی، ج 6.
ملکم‎خان، میرزا (1325). رسالۀ اصول تمدن، به کوشش هاشم ربیع‎زاده، تهران: مطبعۀ مبارکۀ مجلس.
ــــــــــــ (1369). روزنامۀ قانون، تهران: کویر.
موثقی، احمد (1373). علل و عوامل ضعف و انحطاط مسلمین در اندیشۀ سیاسی و آرای اصلاحی سیدجمالالدین اسدآبادی، تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.
نوازنی، بهرام (1388). آرا و اندیشۀ سیدجمالالدین اسدآبادی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
نورایی، فرشته (1354). بررسی اندیشههای میرزاملکمخان، تهران: جیبی.
واثقی، صدر (1335). سیدجمالالدین حسینی پایهگذار نهضتهای اسلامی، تهران: پیام.
یوسفی اشکوری، حسن (1376). درای قافله (هفت مقاله در معرفی زندگی، آثار و افکار سیدجمال‎الدین اسدآبادی). تهران: چاپخش.
Ansari, Ali.m (2003). Modern iran since 1921 the pahlavie's and after, London : longman.
Bakhash, Shaul (1978). Iran, Manarchy, bureaucracy and reform under Qaja, London, Ithaca Press.