تحلیل گفتمان بیانیه «گام دوم انقلاب»: فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌روی نظام اسلامی با توجه به مفهوم «دشمن»

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، واحد شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرضا، ایران

2 استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، واحد شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرضا، ایران

چکیده

جمهوری اسلامی ایران طی چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهدیدها و فرصت‎های گوناگون، داخلی و خارجی را پشت سر گذاشته است. مؤلفه‎های سازنده انقلاب اسلامی به واسطه رهبری امام خمینی و سپس حضرت آیت‎الله خامنه‎ای نظام اسلامی را در مسیری قرار داده است که از فرصت‎ها تا حدود بسیار زیادی به خوبی استفاده کرده و تا حد قابل توجهی تهدیدها را دفع کرده است. در چهل سالگی نظام، رهبر انقلاب در سال 1397 با صدور بیانیه «گام دوم انقلاب»، به ترسیم مسیر آتی نظام اسلامی در چهل سال دوم پرداخت. این سند راهبردی، فضای آیندگی را ترسیم کرده است که با تحلیل گفتمان حاکم بر بیانیه می‎توان عمده‎ترین تهدیدها و فرصت‎های پیش‎روی نظام اسلامی از منظر بیانیه گام دوم را تحلیل و احصاء کرد. برهمین پایه، پرسش اصلی این پژوهش اینگونه طرح شده است: عمده‎ترین فرصت‎ها و تهدیدهای پیش‎‎روی نظام اسلامی بر پایه گفتمان بیانیه گام دوم انقلاب کدام‎اند؟ در راستای پاسخ به این پرسش اصلی، دو پرسش فرعی طرح کرده‎ایم: 1- رهبر انقلاب گفتمان خود را در بیانیه گام دوم چگونه بازنمایی کرده است؟ 2- در گفتمان حاکم بر بیانیه گام دوم، فرصت‎ها و تهدیدهای پیش‎‎روی نظام اسلامی در چه سطوحی بازنمایی شده است؟ در این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمان تلاش می‎کنیم تا با آشکار ساختن مؤلفه‎های ایدئولوژیک بیانیه گام دوم، که تا حدودی در برابر گفتمان رقیب و مفهوم «دشمن» صورت‎‎بندی شده است، عمده‎‎ترین تهدیدها و فرصت‎های پیش‎‎بینی شده در گفتمان رهبر انقلاب برای چهل سال دوم نظام اسلامی را شناسایی کنیم که در سطوح هویتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و رسانه ای بازنمایی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discourse Analysis of the Statement of the "Second Step of the Revolution": Opportunities and Threats to the Advancement of the Islamic System Considering the Concept of "Enemy"

نویسندگان [English]

  • Azadeh Zinvand Lorestani 1
  • Mohammad Reza Aghrebparast 2
  • Hassan Malaekeh 2
1 PhD student, Department of Political Science and International Relations, Shahreza Branch, Islamic Azad University, Shahreza, Iran
2 Assistant Professor of Political Science and International Relations, Shahreza Branch, Islamic Azad University, Shahreza, Iran
چکیده [English]

During the four decades since the victory of the Islamic Revolution, the Islamic Republic of Iran has faced various threats and opportunities, both internal and external. The constructive components of the Islamic Revolution, led by Imam Khomeini and then Ayatollah Khamenei,
have put the Islamic system on a path that has made good use of opportunities to a large extent and has largely repelled threats.On the fortieth anniversary of the regime,
the Supreme Leader of the Revolution in 1397 issued a statement "The second step of the revolution", to chart the future path of the Islamic regime in the second forty years.This strategic document outlines the atmosphere of the future that by analyzing the discourse governing the statement, the main threats and opportunities for the advancement of the Islamic system from the perspective of the second step statement can be analyzed and enumerated.On this basis, the main question of this research is formulated as follows:
What are the main opportunities and threats for the advancement of the Islamic system based on the discourse of the statement of the second step of the revolution?In order to answer this main question, we have posed two sub-questions:1- How did the Leader of the Revolution represent his discourse in the statement of the second step?2- To what extent are the opportunities and threats for the advancement of the Islamic system represented in the discourse governing the second step statement?
In this article, using the method of discourse analysis, we try to reveal the ideological components of the second step statement, which is somewhat formulated against the rival discourse and the concept of "enemy".Identify the main threats and opportunities envisaged in the discourse of the Supreme Leader of the Revolution for the second forty years of the Islamic system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the opportunity
  • Threat
  • Enemy.Discourse analysis of Laclau and Mouffe
  • Islamic Revolution
  • Islamic system
آقاگل‎زاده، فردوس و مریم‎سادات غیاثیان (1386). «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی»، زبان و زبانشناسی، سال 3، ش 5، صص38-54.
بشیریه، حسین. تحلیل گفتمان دریچهای برای کشف ناگفتهها، تهران، دانشگاه امام‎صادق†، 1385.
بهروزی‎لک، غلامرضا و فاطمه قربانی (1393). «فرصت‎ها و چالش‎های جهانی‎شدن بر هویت نسل سوم انقلاب اسلامی و راهکارهای مقابله با آن براساس روش تحلیل SWOT»، دوفصلنامۀ سیاست اسلامی، سال 2، ش 6، صص61-86.
پورپزشک، امیر (1390). «گفتمان انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی»، مطالعات روابط فرهنگی بینالملل، ش3، صص74-76.
پیرس، جان و ریچارد کنت رابینسون (1398). برنامهریزی و مدیریت استراتژیک، ترجمۀ سهراب خلیلی شورینی، تهران، یادوارۀ کتاب.
تاجیک، محمدرضا (1384). گفتمان، پادگفتمان و سیاست، تهران: نگاه معاصر.
ترک‎زاده، جعفر و همکاران (1399). «تحلیل گفتمان بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی: ضرورت ایجاد یک نظام رفتاری برای اقدام فراگیر»، فصلنامۀ پژوهشهای انقلاب اسلامی،  س 9، ش 4، صص 269-291.
حجازی، سیدنصرالله و وحید بهرامی (1398). «کاربست روش تحلیل گفتمان لاکلا و موف در رشتۀ علوم سیاسی»، فصلنامۀ روششناسی در علوم انسانی، ش 99، صص1-18.
حسنی‎فر، عبدالرحمان و فاطمه امیری پریان (1393). «تحلیل گفتمان به‎مثابه روش»، فصلنامۀ جستارهای سیاسی معاصر، س 5، ش 11، ص 49-67.
حسین‎نیا مقدم، سیدعباس و همکاران (1398). «بررسی تطبیقی-تحلیلی گفتمان‎های رقیب در خاورمیانه: مطالعۀ موردی گفتمان‎های انقلاب اسلامی ایران، اخوانی سکولار ترکیه، و سلفی-تکفیری عربستان سعودی»، فصلنامۀ مطالعات بینالمللی، س 16، ش 3، ص23-52.
خامنه‎ای، سیدعلی (1397). «بیانیۀ گام دوم انقلاب خطاب به ملت ایران»، دسترسی در: https://farsi.khamenei.ir.
خسروی، علیرضا (1398). «بازنمایی درون‎گفتمانی کارآمدی جمهوری اسلامی در گام دوم انقلاب»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی، س 22، ش 85، ص53-81.
دارابی، علی (1399). «گام دوم انقلاب اسلامی، تهاجم نرم و سواد رسانه‎ای»، دوفصلنامۀ مطالعات قدرت نرم، س 10، ش 2، ص 95-121.
رهنمایی، سیداحمد (1399). «فلسفۀ بیانیۀ گام دوم با تأکید بر مقاصد بین‎المللی انقلاب اسلامی»، فصلنامۀ مطالعات انقلاب اسلامی، س 17، ش 63، ص 75-94.
سلیمی‎بنی، صادق (1392). «وضعیت‎سنجی سیاسی نظام جمهوری اسلامی ایران در ابتدای دهۀ چهارم انقلاب اسلامی: قوّت‎ها و ضعف‎ها؛ فرصت‎ها و تهدیدها»، فصلنامۀ پژوهشهای انقلاب اسلامی، س 2، ش 4، ص 153-180.
شیرودی، مرتضی (1399). «قدرت نرم، تمدن نوین اسلامی و بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی»، دوفصلنامۀ تمدن اسلامی و دینپژوهی، س 2، ش 5، ص 114-132.
عبدی، ابوالفضل (1399). «روش‎شناسی تقابل دو نظریۀ نظام انقلابی و انحطاط تاریخی در بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی»، مجلۀ پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، ، س 2، ش20، ص 1-20.
علی‎پور گرجی، محمود (1393). «گفتمان اسلامی سیاسی در انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامۀ رهیافت انقلاب اسلامی، ش 27، ص 61-78.
غفاری هشجین، زاهد و ایوب نیکونهاد (1399). «تحلیل آینده‎نگارانۀ بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی»، دوفصلنامۀ علمی پژوهشی سیاسی، س 16، ش 2، ص 487-512.
فراتی، عبدالوهاب (1394)، «درآمدی بر دو رویکرد متفاوت اسلام فرهنگی، مدنی و سلفی رقبای کنونی گفتمان انقلاب»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، دسترسی در: https://www.hawzah.net/fa/Article/View/94614.
کلانتری، ابراهیم (1399). «شناسایی عمده‎ترین چالش‎های پیش‎‎روی انقلاب اسلامی و راهکارهای مقابله با آن‎ها برپایۀ تحلیل فرامتنی بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی»، فصلنامۀ پژوهشهای انقلاب اسلامی، س  9، ش 4، ص 29-47.
گودرزی، غلامرضا و همکاران (1399). «طراحی و تبیین الگوی نهاد تمدن‎ساز، مبتنی بر تحلیل محتوای بیانیۀ گام دوم انقلاب»، فصلنامۀ مدیریت اسلامی، س 28، ش 3، ص 45-77.
مارش، دیوید و جری استوکر (1384). روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمۀ امیرمحمد حاجی‎یوسفی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی غیرانتفاعی.
مریجی، شمس‎الله (1398). «مبانی و عوامل تحقق تغییرات اجتماعی در بیانیۀ گام دوم انقلاب»، فصلنامۀ علوم سیاسی، س 22، ش 87، ص 79-97.
موسوی خمینی، سیدروح الله (1378). صحیفۀ نور، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‎خمینی (ره).
موسوی، سیدمحمد (1400). «پیشران‎های انقلاب اسلامی در اندیشۀ آیت‎الله خامنه‎ای با تأکید بر بیانیۀ گام دوم»، فصلنامۀ دولتپژوهی جمهوری اسلامی ایران،  س 7، ش 1، ص 7-24.
نادری، مهدی و شهره پیرانی (1399). «راهبردهای پیش‎رو در پساچهل‎سالگی انقلاب اسلامی (تبیین بیانیۀ گام دوم انقلاب)»، دوفصلنامۀ دانش سیاسی، س 16، ش 1، ص 305-328.
نباتیان، محمداسماعیل (1400). «گفتمان انقلاب اسلامی و مواجهه با چالش بدیل‎سازی»، فصلنامۀ مطالعات بیداری اسلامی، س 10، ش 1، ص 7-29.
نصرت‎پناه، محمدصادق و همکاران (1398). «تحلیل گفتمان انتقادی بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی با بهره‎گیری از روش نورمن فرکلاف»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی بسیج، س 22، ش 83، ص 39-65.
نوده فراهانی، اسماعیل (1399). «الگوی حکمرانی گام اوّل انقلاب و دلالت‎های سیاست‎گذارانه بیانیۀ گام دوم»، دوفصلنامۀ اسلام و علوم اجتماعی، س 12، ش 23، ص 5-32.
هوارت، دیوید (1384). «نظریۀ گفتمان»، در: مارش، دیوید و جری استوکر، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمۀ امیرمحمد حاجی‎یوسفی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی غیرانتفاعی.