تبیین فلسفی ـ کلامی اندیشه های سیاسی نو معتزله و فلاسفه نوصدرایی به منظور ارائه چارچوب نظری تربیت سیاسی در جهان اسلام

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

در این پژوهش به منظور «تبیین فلسفی ـ کلامی اندیشه های سیاسی نو معتزله و فلاسفه نوصدرایی به منظور ارائه چارچوب نظری تربیت سیاسی در جهان اسلام با روش تحلیل اسنادی، تحلیل مفهوم مفهومی و استنتاج پیش رونده با بررسی آثار محمدعبده و فضل الرحمن ملک از نومعتزله و نیز امام خمینی و علامه طباطبایی از فلاسفه نوصدرایی، 11مبنای هستی شناسی مشترک،13 مبنای انسان شناسی مشترک،6 مبنایی معرفت شناسی مشترک، و5 مبنای ارزش شناسی مشترک درتربیت سیاسی از دیدگاه اندیشمندان دو نحله نومعتزله ونوصدرایی استخراج و تدوین شده است. همچنین18 مولفه مشترک تربیت سیاسی در چهار دسته مولفه های: ناظر به هدف، زمینه ساز، ناظر به زیست اجتماعی، و ناظر به سلوک شخصی در تربیت سیاسی برای جهان اسلام احصاء و تدوین گردید. و تایید شد علیرغم برخی اختلاف‌ها، اندیشه‌های اندیشمندان نومعتزله(عبده و فضل الرحمن ملک) و متفکران نوصدرایی(امام خمینی و علامه طباطبایی) در حوزه تربیت سیاسی اسلامی در ذات خود واجد همسویی های لازم برای تدوین نظام تربیت سیاسی مشترک هستند، که اگر در دستور کار ممالک اسلامی واقع شوداز اختلافات و تعارضات ظاهری خواهدکاست و همسوویی و وحدت نظر و عمل قابل توجهی در اتحاد ملل مسلمان برای نیل به پیشرفت و توسعه خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Philosophical-theological explanation of neo-Mu'tazilite political ideas and neo-Sadr philosophers in order to provide a theoretical framework for political education in the Islamic world

نویسندگان [English]

  • Hamid Elieen 1
  • Mahdi Sobhaninejad 2
  • Mohsen Farmahini Farahani 2
  • Mohsen imani 3
1 Department of Educational Sciences, Shahed University, Tehran, Iran.
2 the Department of Educational Sciences, Shahed University, Tehran, Iran.
3 Department of Educational Sciences, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the current research, the "theological-philosophical explanation of the political ideas of the New Mu'tazila and the New Sadra philosophers in order to provide the theoretical framework of political education in the Islamic world" has been discussed. research method; Documentary analysis is a progressive conceptual and inferential analysis, during which the works of Muhammad Abdo and Fazlur Rahman Malik from the New Mu'tazila and Imam Khomeini and Allameh Tabatabai from the Neo-Sadrai philosophers were examined and a total of 11 bases of common ontology, 13 bases of common anthropology, 6 bases Common epistemology and 5 bases of common values in line with political education have been extracted from the perspective of thinkers. In addition, 18 common components of political education in four categories; In order to draw the theoretical framework of political education for the Islamic world, it has been deduced that it is based on the goal, the foundation, the social life, and the personal behavior. The results showed; In spite of some differences, the viewpoints of Neo-Mutz Leh thinkers (Abdah and Fazlur Rahman Malik) as well as Neo-Sadrai thinkers (Imam Khomeini and Allameh Tabatabai) in the field of political education have the necessary alignments to formulate a theoretical framework of political education for the Islamic world. Is. If the aforementioned deductive theoretical framework is included in the agenda of the political education and training systems of Islamic countries, it will cultivate activists who will have more significant alignment and unity of opinion and action for the progress and development of the Islamic world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verbal thoughts
  • Neo Mu'tazilite
  • newly released
  • Theoretical Framework
  • Political education

این مقاله مستخرج از رساله دکتری به راهنمایی نویسنده مسئول در رشته فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه شاهد است.

‏‫آزاد، علی رضا (1398). «نگاهی به رویکرد هرمنوتیکی فضل الرحمان در تفسیر قرآن»، پژوهش دینی، س 19، ش 8، ص 131-148.
‏‫ابو زید، نصر حامد (۱۳۹۴). اندیشه و تکفیر، ترجمه‌ی محمد جواهر کلام. تهران: نگاه معاصر.
‏‫——— (۱۳۸۹). معنای متن، ترجمه‌ی مرتضی کریمی‌نیا. تهران: طرح نو.
‏‫اخلاقی، مرضیه و شایسته شریعتمداری (۱۳۸۶). انسان شناسی در اندیشه امام خمینی. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
‏‫اسدآبادی، سیدجمال الدین و محمد عبده (۱۳۸۳). العروة الوثقی. تهران: طبع و نشر.
‏‫الجندی، انور (۱۹۸۷). الاسلام فی مواجهه الفلسفات القدیمه. بیروت: دار الکتاب العالمی.
‏‫الیاس، جان (۱۳۸۵). فلسفه تعلیم و تربیت، ترجمه‌ی عبدالرضا ضرابی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
‏‫الیاسی، محمد قاسم (1391). «مبانی نظری انسان شناسی حکمت سیاسی متعالیه»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، س 40، ش 11، ص 55-82.
‏‫باجلان، علی (۱۳۹۷). «جریان شناسی نوصداریی در ایران.» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قزوین: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره).
‏‫بوعمران، شیخ (1382). مسئله اختیار در تفکّر اسلامی و پاسخ معتزله به آن، ترجمه‌ی اسماعیل سعادت. تهران: هرمس.
‏‫جعفری، محمدتقی (1369). حکمت اصول سیاسی اسلام. قم: بنیاد نهج البلاغه.
جوادی آملی، عبدالله. (1361)، رساله نظام احسن در جهان هستی، تهران، نشر اوج.
‏‫جوادی آملی، عبدالله (1382). سرچشمه اندیشه. قم: اسراء.
‏‫چاوشی، سید محمدتقی و سید آصف احسانی (1392). «سیاست در اندیشه فارابی»، حکمت اسراء، س 16، ش 5، ص 147-176.
‏‫حاجی‌میرزایی، شبنم (1397). «آرا و اندیشه های حسن حنفی.» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س).
‏‫حسنی، ابوالحسن (۱۳۹۰). حکمت سیاسی متعالیه. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
‏‫حلبی، علی اصغر (۱۳۹۸). تاریخ اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران. تهران: دانشگاه پیام نور.
‏‫حنفی، حسن (1375). «تاریخمندی دانش کلام»، ترجمه‌ی محمد مهدی خلجی، نقد و نظر، س 3، ش 9، ص 37-57.
‏‫——— (۱۹۸۸). من العقیدة الی الثورة. بیروت لبنان: دار التنویر.
‏‫خدوری، مجید (۱۳۷۶). گرایشهای سیاسی در جهان عرب، ترجمه‌ی عبدالرحمن عالم. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
‏‫خسروپناه، عبدالحسین (۱۳۸۳). کلام جدید. قم: مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه.
‏‫دریایی، محمدرسول (۱۳۶۲). لیبرالیسم کعبه آمال غربزدگان. تهران: بنیاد شهید انقلاب اسلامی واحد فرهنگی.
‏‫دوورژه، موریس (۱۳۶۹). اصول علم سیاست، ترجمه‌ی ابوالفضل قاضی. تهران: امیر کبیر.
‏‫رشاد، علی اکبر (1377). «گفتمان فلسفی نوصدرایی»، قبسات، س 3، ش 10-11، ص 52-63.
‏‫شریعتمداری، علی (۱۳۷۲). تعلیم وتربیت اسلامی. تهران: امیر کبیر.
‏‫شریف، میان محمد (۱۳۷۰). تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه‌ی نصرالله پورجوادی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
‏‫صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۸۳). الشواهد الربوبیۀ. قم: بوستان کتاب.
‏‫——— (۱۳۸۱). کسر أصنام الجاهلیة. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
‏‫——— (۱۴۱۹). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
‏‫——— (۱۳۷۴). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
‏‫طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۳۹۰). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: صدرا.
ـــــــــــــ (1385). اصول فلسفه و روش رئالیسم. ج 1 و 2 و 3. قم، انتشارات صدرا.
 
‏‫——— (۱۳۸۶). تفسیر المیزان، ترجمه‌ی سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
‏‫طحان، مصطفی محمد (۱۳۸۱). چالش‌های سیاسی جنبش‌های اسلامی معاصر، ترجمه‌ی خالد عزیزی. تهران: احسان.
‏‫عابدینی، روح الله و سعید بهشتی و شیرین رشیدی (۱۳۹۹). «تربیت سیاسی از منظر قرآن کریم با رویکرد تدبر سوره ای»، علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، س 8، ش 14، ص 223-242.
‏‫عالم گرد، گلناز و کامران جباری (1397). «بررسی اهداف و اصول تربیت سیاسی برمبنای اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی معتزله»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، س 16، ش 41، ص 117-153.
‏‫عبداله نسب، محمدرضا و نجمه کیخا (1399). «تربیت سیاسی در اندیشه آیت الله خامنه ای بر اساس نظریه فطرت»، پژوهش‌های سیاست اسلامی، س 7، ش 17، ص 105-128.
‏‫عبده، محمد (۱۹۸۹). الاسلام و النصرانیه مع العلم و المدینه. بیروت: دار مکتبه الحیاة.
‏‫——— (۲۰۰۵). رسالة التوحید. قاهره: مکتبه الاسره.
‏‫——— (۱۳۷۴). رسالة التوحید، ترجمه‌ی عبدالله احمدیان. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
‏‫——— (۱۳۵۳). رساله التوحید. قاهره: مطبعة المنار.
‏‫عبده، محمد و رشید بن علی رضا (۱۹۹۰). تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار). قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
‏‫عرب‌صالحی، محمد (۱۳۹۳). جریان شناسی و نقد اعتزال نو. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
‏‫علاقه‌بند، علی (۱۳۷۵). جامعه شناسی آموزش‌وپرورش. تهران: نشر روان.
‏‫عماره، محمد (1414). الاعمال الکامله للامام محمد عبده. قاهره: دارالشروق.
‏‫عنایت، حمید (۱۳۹۹). سیری در اندیشه سیاسی عرب. تهران: امیر کبیر.
‏‫فضل الرحمن، ملک (۱۳۹۷الف)‌. اسلام و مدرنیته، ترجمه‌ی زهرا ایران‌بای. تهران: کرگدن.
‏‫——— (۱۳۹۷ب)‌. مضامین اصلی قرآن، ترجمه‌ی فاطمه علاقه‌بندی. تهران: کرگدن.
‏‫لطیفی، علی (۱۳۹۵). «اندیشه سیاسی آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی.» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
‏‫مرزوقی، رحمت الله (۱۳۷۹). «تربیت سیاسی در آموزش‌ و پرورش جمهوری اسلامی.» پایان‌نامه دکتری تخصصی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
‏‫مطهری، مرتضی (۱۳۹۰). آینده انقلاب اسـلامی. تهران: صدرا.
‏‫——— (۱۳۸۴). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: صدرا.
‏‫مطیعی، حسنعلی و محمد محمد رضایی و علی اله‌بداشتی (1399). «بررسی نظر نصر حامد ابوزید در تأویل و نقد آن بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی (ره)»، فلسفه دین، س 17، ش 1، ص 1-22.
‏‫ موسوی خمینی، سیدروح الله (۱۳۸۵). تقریرات فلسفه امام خمینی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
‏‫——— (۱۳۹۱). آداب الصلوة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
‏‫——— (۱۳۷۶). شرح چهل حدیث. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
‏‫——— (۱۳۷۹). صحیفه امام. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
‏‫وصفی، محمدرضا (۱۳۸۷). نومعتزلیان. تهران: نگاه معاصر.
‏‫ولوی، پروانه و دیگران (۱۳۹۶). «اندیشه های نومعتزله و تعلیم و تربیت»، پژوهشنامه مبانی تعلیم و تربیت، س 7، ش 1، ص 84-102.
Altine, Zayyanu, and Adam Yusuf Adam. 2019. “An Analysis of the Emergence, Development and Doctrines of the Mu’tazila in The Light of Islamic Perspectives,” South Asian Research Journal of Humanities and Social Sciences 1 (1): 21-26.
Martin, Richard C., Mark R. Woodward, and Dwi S. Atmaja. 1997. Defenders of Reason In Islam: Mu’tazilism and Rational Theology from Medieval School to Modern Symbol. Oneworld.
Muhammad, Atta. 2012. “Mutazila-Heresy; Theological and Rationalist Mutazila; Al-mamun, Abbasid Caliph; Al-mutawakkil, Abbasid Caliph; The Traditionalists,” Middle-East Journal of Scientific Research 12 (7): 1031-1038.
Rahman, Amilah Awang Abd. 2020. “Between The Classical Mu’tazila and Neo Mu’tazila: An analisis of Harun Nastions modern Islamic Thought in Indonesia,” Journal of Nusantara Studies (JONUS) 5 (1): 336-355.
Utler, Stine Johansen. 2021. “Political education of young children: Teacher descriptions of social studies teaching for children in 1st- 4th grade in the norwegian primary school,” JSSE - Journal of Social Science Education 20 (3): 102-129.
Zaini, Muhammad. 2020. “Methods and Thoughts in the Islamic Theology,” al-Lubb: Journal of Islamic Thought and Muslim Culture (JITMC) 2 (2): 93-114.
Zavala, Miguel, and Nick Henning. 2017. “The Role of Political Education in the Formation of Teachers as Community Organizers: Lessons From a Grassroots Activist Organization,” Urban Education 56 (7): 1137-1163.