واکاوی رویکرد حکومتی به فقه در اندیشه محقق کرکی

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه سیاست، پژوهشکده نظام های اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه سیاسی، دانشکده تاریخ، تمدن و مطالعات سیاسی، دانشگاه باقر العلوم (ع)، قم، ایران

چکیده

فقه حکومتی نوع خاصی از استنباط فقهی است که فقیه با درنظرگرفتن عنصر حکومت به منابع دینی رجوع می‌کند و درصدد ارائه طرح مطلوب مدیریت جامعه از منظر فقه است، این امتداد استنباط فقهی در عرصه مدیریت اجتماعی و سیاسی در آثار برخی فقها ازجمله محقق کرکی یافت می‌شود. پژوهش حاضر با هدف واکاوی نوع اجتهاد محقق کرکی از منابع دینی در رویکرد حکومتی بنا نهاده شده است. محقق کرکی در دولت صفویه با توجه به مقتضیات و شرایط دولت نوبنیاد صفوی به ارائه مدیریت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پرداخت. عدم‌کفایت اصول صوفیانه (مریدی و مرادی) برای اداره مطلوب حکومت، زمینه مناسبی را برای ظهور فقه حکومتی محقق کرکی فراهم نمود. پرسش اصلی این تحقیق واکاوی رویکرد حکومتی به فقه در اندیشه محقق کرکی است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، محقق کرکی بعد از هویت‌بخشی به جامعه و تقویت جریان فقاهتی به ارائه برنامه فقهی در سه حوزه سیاست، اقتصاد و فرهنگ پرداخت. نتایج این نوع اجتهاد سبب سامان‌بخشی به نظم سیاسی و تنظیم حاکمیت با شریعت در موضوع سیاست، تثبیت و ارتقای نظام مالی در عرصه اقتصاد و احیای فرهنگ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر و اقامه نماز جمعه در عرصه فرهنگی شد. روش پژوهش در تحقیق حاضر از منظر هدف بنیادی، از منظر ماهیت توصیفی_تحلیلی و از منظر پردازش اطلاعات کیفی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Examining the government's approach to jurisprudence in the thought of Mohaghegh Karki.

نویسندگان [English]

  • Sayyed Sajjad Izdehi 1
  • MohammadSadegh Asim 2
1 Professor of Politics Department, Research Institute of Islamic Systems, Research Institute of Islamic Culture and Thought, Qom, Iran
2 Doctoral student of Political Jurisprudence, Faculty of History, Civilization and Political Studies, Baqer Uloom University (AS), Qom, Iran
چکیده [English]

Fiqh of governance is a specific type of jurisprudential inference in which the jurist refers to religious sources while taking into account the element of governance and seeks to present a desirable plan for the management of society from the perspective of jurisprudence. This extension of jurisprudential inference in the field of social and political management can be found in the works of some jurists, including Muhaghegh-Kerkki. The present study aims to investigate the type of ijtihad of Muhaghegh-Kerkki from religious sources in the approach to governance. Muhaghegh-Kerkki, who came to Iran at the invitation and insistence of the Safavid government, addressed the political, economic, and cultural management in accordance with the requirements and conditions of the Safavid government. The inadequacy of Sufi principles (mureedi and moradi) for desirable governance provided a suitable ground for the emergence of the Fiqh of governance of Muhaghegh-Kerkki. Muhaghegh-Kerkki faced two major challenges: the non-Shiite identity of the society and the existence of Sufi currents in the Safavid government. The main question of this research is to investigate the approach of governance to jurisprudence in the thought of Muhaghegh-Kerkki. The findings of the research indicate that Muhaghegh-Kerkki, after identifying the society and strengthening the jurisprudential movement, presented a jurisprudential plan in the three areas of politics, economy, and culture. The results of this type of ijtihad led to the organization of political order and the regulation of governance with Sharia in the field of politics, the stabilization and promotion of the financial system in the economic field, and the revival of cultural promotion and prevention of vice and the establishment of Friday prayers in the cultural field. The research method in the present study is fundamentally goal-oriented, descriptive-analytical in nature, and uses qualitative information processing and library study data collection methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Government jurisprudence
  • Mohaghegh Kirki
  • Safaviyya
  • political thought
  • government approach
قرآن کریم
ابن ادریس، محمد بن منصور حلّی(1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم، دفترانتشارات‎اسلامی.
اسماعیلی، محبوبه (1392).‎بررسی کارکردهای مختلف مساجد در عصر صفویه. پژوهشنامه تاریختمدن اسلامی، 46(2)، 145-172.
انصاری، مرتضی‎بن‎محمد (1415). کتاب الزکاة. قم، کنگره بزرگداشت شیخ‎انصاری.
ایزدهی، سیدسجاد(1394). ‎امام خمینی و نگرش‎حکومتی به فقه. علوم سیاسی،18(70)، 115-136.
ایزدهی، سیدسجاد (1399). ‎ماهیت و ویژگی‎های فقه‎حکومتی. حکومت اسلامی، 25(1)، 5-26.
بحرانی، یوسف بن احمد (1269). لولوة البحرین فی الإجازات و تراجم رجال الحدیث. قم، مؤسسة آل‎البیت.
بروجردی، حسین طباطبایی (1416). البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر. قم، مکتب آیه الله العظمی المنتظری.
بیگ منشی، اسکندر(1314).عالمآرای عباسی. تهران، دارالطباعة آقاسیدمرتضی.
پارسا دوست، منوچهر (1387).شاه اسماعیل اوّل. ایران، شرکت‎سهامی انتشار.
پیمان، محمدجواد (1372).محقق ثانی، مقتدای شیعه. تهران، سازمان تبلیغات‎اسلامی.
جعفریان، رسول (1398). صفویه در عرصه دین فرهنگ و سیاست. قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جعفریان، رسول(1423).دوازده رساله فقهی درباره نمازجمعه. قم، انصاریان.
هرندی، محمدجعفر (1368). شرح حال و شخصیت فقهی محقق کرکی (پایان نامه دکتری)، دانشگاه تهران.
جهانبخش، ثواقب (1395). اقدامات فرهنگی شاه‎تهماسب اول در نهادینه‎سازی تشیع در جامعه. شیعه شناسی، 14(54)،31-62.
حسینی‎زاده، سیدمحمدعلی(1387). اندیشه سیاسی محققکرکی. قم، بوستان کتاب.
حلّی، حسن‎بن‎یوسف (1412).منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. قم، دفترانتشارات‎اسلامی.
حلّی، حسن‎بن‎یوسف (1413). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم، دفترانتشارات اسلامی.
حلی، حسین(1376). شهرسازی و احداث خیابانها از سوی دولت. قم، فقه اهل‎بیت.
خوانساری، محمدباقرموسوی‎اصفهانی(1425). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، بیروت، دارالاحیاء التراث.
دیانت، ابوالحسن(1377). دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. سیدکاظم‎موسوی‎ بجنوردی، تهران، مرکز دائره ‎المعارف بزرگ‎اسلامی.
ربانی، ابوالحسن صالح‎آبادی(1379). تبلور ایمان؛ محمدبن اسماعیل بن بزیع. فرهنگ کوثر، 39، آبان.
رودگر، قنبرعلی (1390). شاهان صفوی و موسیقی. تاریخ و تمدن اسلامی، 7(14)، 77-96.
روملو، حسن بیگ(1357).احسن التواریخ. (عبدالحسین نوایی، مصحح) تهران، بابک.
سام میرزا، صفوی (1384).تذکره تحفه سامی. تهران، علمی.
سلاّر، حمزة بن عبد العزیز دیلمی (1404). ‎المراسم العلویة و الأحکام النبویة فی الفقه الإمامی. (محمود بستانی، مصحح). قم، منشورات الحرمین.
سیدرضی، محمد بن حسین موسوی (1414).نهجالبلاغة. (عزیر الله عطاردی، مترجم). قم، مؤسسه نهج‎البلاغه.
سیدمرتضی، علی بن حسین موسوی (1405).‎رسائلالشریف. قم، دارالقرآن‎الکریم.
سیوری، راجر (1378). ایران عصر صفوی (کامبیزعزیزی، مترجم). تهران، مرکز.
شکری، احمد (1394). نظام سیاسی در اندیشه محققکرکی(پایان نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه‎آزاد اسلامی.
صداقت، قاسم‎علی(1384). روحانیت و تعامل با حکومت در حقوق اساسی عصر صفویه. معرفت، (14)93، 81-92.
صداقتی، نیره(1391). نقش علمای شیعه در حکومت صفویه بهویژه شاهعباس اول (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاداسلامی.
صلواتی، محمود(1368).مبانی فقهی حکومت اسلامی. قم، کیهان.
طوسی، محمد بن حسن(1387). المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران، المکتبة‎المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
طوسی، محمد بن حسن(1400). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت، دارالکتاب العربی.
طهماسب، صفوی(1343). تذکره شاه طهماسب صفوی. (کریم فیضیزبان، مصحح). تهران، مطبوعات دینی.
عاملی، زین الدین (1390).کشف الریبة. نجف، دارالمرتضوی.
عاملی، محمدبن‎مکی (1400).القواعد و الفوائد. (سیدعبدالهادی حکیم، مصحح). قم، ‎مفید.
عاملی، محمدبن‎مکی (1414).غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد. (رضامختاری، مصحح). قم، دفترتبلیغات‎اسلامی.
عاملی، محمدبن‎مکی (1417). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. قم، دفترانتشارات‎اسلامی.
 عشائری، کامران (1394).مبانی مشروعیتسیاسی در اندیشه محققثانی(نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه آزاد اسلامی.
علیخانی، علی‎اکبر(1390). اندیشه سیاسی متفکران مسلمان تهران. تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
غلامحسینی، مصطفی(1377). علی بن یقطین، کارگزار حضرت کاظم†. ‎فرهنگکوثر،2(15)، 82-86.
قاسمی، محمدعلی، (1383). فقیهان امامی و عرصههای ولایتفقیه. مشهد، دانشگاه علوم‎اسلامی‎رضوی.
کرکی، علی بن حسین عاملی(1409). رسائل المحققکرکی. (محمدحسون، مصحح). قم، کتابخانه آیة‎الله مرعشی‎نجفی.
کرکی، علی بن حسین عاملی(1413). رسالة قاطعة اللجاج فی تحقیق حل الخراج. قم، دفترانتشارات‎اسلامی.
کرکی، علی بن حسین عاملی (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم، مؤسسه‎آل‎البیت.
مشحون، حسن (1380). تاریخ موسیقی ایران. تهران، نشرنو.
مشکانی، عباسعلی(1392). فقه‎حکومتی؛ نرم‎افزارتوسعه‎انقلاب‎اسلامی. مطالعاتانقلاباسلامی، 10(32)، 97-118.
مشکوریان، محمدتقی(1387). محققکرکی و دولت صفوی (پایان‎نامه کارشناسی‎ارشد). دانشگاه شیراز.
مطهری، مرتضی(1389). آشنایی با علوم اسلامی. تهران، صدرا.
مطهری، مرتضی(1399). خدمات متقابل ایران و اسلام تهران. صدرا.
نجفی، محمدحسن(1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت، دار احیاءالتراث.
نجفی، موسی، و فقیه حقانی، موسی (1384). تاریخ تحولات سیاسی ایران. تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصرایران.
نرگسی، رمضان (1386). عوامل وفاق اجتماعی ایرانیان در تاریخ معاصر. تاریخ در آیینه پژوهش، 13(4)، 87-134.
نوایی، عبدالحسین(1368). اسناد و مکاتبات سیاسی ایران. شاهطهماسب، تهران، ارغوان.