مقایسه رویکردهای گفتمان توسعه سیاسی در دوران پهلوی و انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی گرایش مسائل ایران، دانشکده علوم انسانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

2 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی;، قزوین، ایران

10.22034/ipr.2024.429641.2072

چکیده

گفتمان‌های اصلی ایران در دوران پهلوی و انقلاب اسلامی، گفتمان‌های غربی و اسلامی است. در این دو گفتمان نسبت به شاخص‌های توسعه سیاسی، ابهام زیادی وجود دارد و این موضوع تاکنون در چارچوب روش تحلیل گفتمان بررسی نشده است. سؤال اصلی، مهم‌ترین وجوه اشتراک و افتراق این دو گفتمان است. مهم‌ترین وجه افتراق، وجود یا عدم وجود عنصر دین در زنجیره هم‌ ارزی آن­هاست و اینکه با دال‌ های مرکزی متباین به توسعه سیاسی می‌ نگرند و وجه اشتراک آن دو نیز، قرابت در دال­‌های شناور است که در زنجیره هم‌‌ارزی دو گفتمان،­ معنای متفاوتی می‌یابند. مقصد نهایی مقاله، مقایسه رویکرد گفتمان‌های توسعه سیاسی در دوران پهلوی و انقلاب اسلامی می‌باشد. برای اثبات فرضیه، گفتمان‌‌های توسعه سیاسی در این دوران با روش تحلیل گفتمان و روش تطبیقی واکاوی گردید. گفتمان پهلوی بر شاخص‌های توسعه سیاسی در چارچوب سکولاریسم و گفتمان اسلامی بر این شاخص‌ها در چارچوب دین تأکید می‌نماید. در گفتمان پهلوی به‌رغم تمایل به الگوهای غربی توسعه سیاسی، به دلیل وجود عناصر متضادی چون مشارکت مردمی و استبداد در زنجیره هم­ارزی­، رشد شاخص‌­های توسعه سیاسی حتی به شکل غربی آن نیز مشاهده نمی­‌شود. اما در گفتمان اسلامی، توسعه سیاسی به‌عنوان یک دال شناور در ارتباط با دال مرکزی یعنی اسلام اصیل، معنایی کاملاً متفاوت پیدا کرد. در این گفتمان، به دلیل عدم وجود نشانه استبداد و همچنین توجه ویژه به مواردی چون مشارکت عمومی، شاخص­‌های توسعه سیاسی از رشد قابل‌ توجهی برخوردار شده ­اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Comparison of Political Development Discourse Approaches During Pahlavi Era and Islamic Revolution

نویسندگان [English]

  • Mohammad sadegh Khorsand 1
  • Ghorbanali Ghorbanzadeh Savar 2
1 PhD student in political science, majoring in Iranian issues, faculty of humanities, Qom branch, Islamic Azad University, Qom, Iran
2 Associate Professor, Department of Political Science, Faculty of Social Sciences, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

The main discourses of Iran during the Pahlavi era and the Islamic revolution are Western and Islamic discourses. In these two discourses, there is a lot of ambiguity regarding the indicators of political development, and this issue has not been investigated in the framework of the discourse analysis method. The main question is the most important commonalities and differences between these two discourses. The most important difference is the presence or absence of the element of religion in their chain of equivalence, and that they look at political development with different central signifiers, and what they both have in common is affinity in the floating signifiers that find different meanings in the chain of equivalence of the two discourses. . The final goal of the article is to compare the approach of political development discourses during the Pahlavi era and the Islamic Revolution. To prove the hypothesis, the discourses of political development in this era were analyzed with discourse analysis and comparative methods. Pahlavi discourse emphasizes the indicators of political development in the framework of secularism and Islamic discourse emphasizes these indicators in the framework of religion. In Pahlavi's discourse, despite the desire for western models of political development, due to the existence of opposite elements such as popular participation and tyranny in the equivalence chain, the growth of political development indicators is not observed even in its western form. But in the Islamic discourse, political development as a floating signifier in relation to the central signifier i.e. authentic Islam, found a completely different meaning. In this discourse, due to the absence of signs of tyranny, as well as special attention to issues such as public participation, political development indicators have enjoyed significant growth.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse
  • Political Development
  • Indicators of Political Development
  • West
  • Islam
  • Contemporary Iran
آغاجری، هاشم (1379). جمهوری اسلامی و سه گفتمان اقتدارگرا، شریعت­گرا و قانون­گرا. بازتاب اندیشه، 3، 147-168.
اکبری، کمال (1388). نقش احزاب در سیاست پس از انقلاب. علوم سیاسی،12(47)، 73-54.
امینی، علیرضا (1381). تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوران پهلوی. تهران، صدای معاصر.
بهار، ملک شعرا (1371).  تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، جلد دوم. تهران، امیرکبیر.
بهروزلک، غلامرضا (1386).کاربرد تحلیل­های گفتمانی در مطالعات سیاسی اسلامی. تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
پهلوی، محمدرضا (1345). انقلاب سفید. تهران، کتابخانه سلطنتی پهلوی.
تاجیک، محمدرضا (1385). نظریه گفتمان و مطالعات اسلامی. علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، 9(35)، 284-261.
حدادعادل، غلامعلی (1396). محض اطلاع. تهران، موسسه فرهنگ اسلام.
حسام، فرحناز (1382). دولت و نیروهای اجتماعی در عصر پهلوی اول. تهران، مرکز اسناد انقلاب.
حسنی‌فر، عبدالرحمن (1393). تحلیل گفتمان به‌مثابه روش. جستار سیاسی معاصر، 5(1)، 67-49.
 حقیقت، سیدصادق (1385). روش‌شناسی در علوم سیاسی. قم، دانشگاه مفید.
 حقیقت سیدصادق، و حسینی‌زاده، سیدمحمدعلی (1387). گفتمان. تهران، سمت.
خواجه سروی، غلامرضا، و جعفرپور، رشید (1393). بررسی تطبیقی مشارکت سیاسی در دو دوره پهلوی دوم و جمهوری اسلامی. مطالعات علوم اجتماعی، 11(40)، 77-49.
دهقان، غلامعلی، فرزانه، محمدعلی، و مبین، محمدحسین. (1367). گذشته چراغ راه آینده است. تهران، ققنوس.
سردارنیا، خلیل‌الله (1391). جامعه‌شناسی سیاسی ایران. تهران، میزان.
سلطانی، سیدعلی‌اصغر (1383). تحلیل گفتمان به‌مثابه نظریه و روش. علوم سیاسی، 28، 180-153.
سیف، احمد (1398). نگاهی با دوربین به اقتصاد ایران. تهران، کرگدن.
شهرام­نیا، امیرمسعود، و میلانی، جمیل (1390). نقش مطبوعات در توسعه سیاسی در ایران بعد از انقلاب. پژوهش­های سیاسی، 1، 69-56.
علم، اسدالله (1393). یادداشت­های اسدالله علم، جلد هفتم. تهران، کتاب­سرا.
 علی‌پورگرجی، محمود (1393). گفتمان‌های سیاسی در جمهوری اسلامی. قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
قهرمانی، عطاءالله (1356). قانون اساسی اصلاحات و سیر تکامل آن. تهران، بی‌نا.
فوکو، میشل (1379). ایران روح یک جهان بی‌روح. (نیکو سرخوش و جهاندیده، مترجمان). تهران، نی.
قجری، حسینعلی، و نظری، جواد. (1392). کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی. تهران، جامعه‌شناسان.
قوچانی، محمد (1384). حلقه مفقوده تحزب در ایران. شرق، سال دوم، شماره 589.
قوام، عبدالعلی (1371). توسعه سیاسی و تحول اداری در ایران. تهران، قومس.
مکی، حسین (1374). تاریخ بیست ساله ایران: استمرار دیکتاتوری پهلوی، جلد چهارم. تهران، انتشارات علمی.
منوچهری، عباس (1390). رهیافت و روش در علوم سیاسی. تهران، سمت.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1371). صحیفه نور، جلد ششم. تهران، مرکز مدارک فرهنگی انقلاب.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1378). صحیفه نور، جلد هجدهم. تهران، مؤسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1378). صحیفه نور، جلد چهاردهم. تهران، مؤسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی.
نجفی، موسی، و فقیه حقانی، موسی (1381). تاریخ تحولات سیاسی ایران. تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر.
هاشمی رفسنجانی، علی اکبر (1386). به سوی سرنوشت، تهران، نشر معارف.
هوارث، دیوید (1377). نظریه گفتمان. (علی‌اصغر سلطانی، مترجم)، علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، 1(2)، 183-156.
یورگنسن، ماریانه، و فیلیپس، لوئیز (1392). نظریه و روش تحلیل گفتمان. (هادی جلیلی، مترجم). تهران، نی.
Laclau, Ernesto. (1990). New Reflections on the Revolution of Our Time, British Library Cataloguing in Publication Data, London, Verso.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 20 اسفند 1402
  • تاریخ دریافت: 18 آذر 1402
  • تاریخ بازنگری: 10 اسفند 1402
  • تاریخ پذیرش: 19 اسفند 1402