سیر تحول مطالعات نظری روابط بین‌الملل در ایران

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی-

2 کارشناسی ارشد مطالعات منطقه ای

چکیده

نظریه‌پردازی غیر‌غربی را می‌توان یکی از جدید‌ترین مباحث روابط بین‌الملل دانست. با این وصف، چنین مباحثی چالش‌های علمی متعددی را برمی‌انگیزد که، جهت مناظرات و مسائل آینده، روابط بین‌الملل را در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد. با وجود پیشتازی کشورهای جنوب شرق آسیا، محققان ایرانی نیز در زمینة نظریه‌پردازی روابط بین‌الملل تلاش‌هایی را مبذول داشته‌اند اما تلاشی برای نشان دادن سیر مطالعاتی آن در ایران صورت صورت نگرفته، در نتیجه، به وضوح روشن نیست که چه تحولاتی در این زمینه تحقّق‌یافته و اکنون در چه موقعیتی قرار داریم؟(سئوال) در ایران، روند نظریه‌پردازی روابط بین‌الملل به دو جریان اصلی جریان زمینه‌ساز و جریان نظریه‌پردازی قابل تقسیم است که اولی بستر لازم را برای جریان نظریه‌پردازی فراهم نموده است.(فرضیه) نشان دادن وضعیت و روند نظریه‌پردازی در روابط بین‌الملل به ما کمک خواهد کرد تا عوامل احساس نیاز به بومی‌سازی و نظریه‌پردازی را دریابیم و تحولات رخ‌داده در این زمینه را درک نماییم.(هدف) این پژوهش بررسی توصیفی آثار شاخص در این موضوع به شیوة مقایسه‌ای و کمی را به عنوان راهی برای پاسخ به سئوال برگزیده است.(روش) ارائة مدلی منظم از سیر تحول نظریه‌پردازی روابط بین‌الملل در ایران و هویداسازی تلاش محققان حوزوی و دانشگاهی جهت بومی-اسلامی‌سازی آن از نتایج این نوشتار است.(یافته)

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Developments of the Theoretical Studies of International Relations in Iran

نویسندگان [English]

  • Seyed Jalal Dehghani Firoozabadi 1
  • Meghdad Ghanbari Mazidi 2
1 Professor of International Relations Department, AllamehTabataei University
2 MA in Regional Studies, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Non-western theorizing can be considered one of the most recent issues of international relations. With this description, such issues create several scientific challenges that, for future debates and discussions, put international relations in an state of ambiguity. Despite the leading role of South East Asian Nations, Iranian researchers also made some efforts in theorizing the international relations, but there hasn’t been an attempt to show its development in Iran, as a result, the changes in this field and our present position is not clear. (Question) The process of theorizing international relations in Iran can be divided into two main streams; contextualizing stream and theorizing stream, which the former paves the way necessary for the latter. (Hypothesis) Showing the status and process of theorizing in international relations helps us to recognize the factors necessary for localization and theorizing and to understand the changes in this field. (Objective) The present research used the descriptive investigation of prominent works on this issue by comparative and quantitative methods as a way to answer the question. (Methodology) Presenting an organized model of the development of theorizing in international relations in Iran and revealing the attempt of researchers in the Islamic seminaries and universities for the localization and Islamization of this issue are from the results of the present paper. (Finding) 

کلیدواژه‌ها [English]

  • international relations
  • Islam
  • Iran
  • Foreign Policy
. منابع استفاده‌شده
آجیلی، هادی (1389). صورت‌بندی گفتمان اسلامی در روابط بین‌الملل، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق†.
بلاغی، سید صدر‌الدین (1349). «روابط بین‌المللی از نظر اسلام1»، مجلة درس‌هایی از مکتب اسلام، سال دوازدهم، ش1، بهمن.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1389). «چگونگی و چیستی نظریة اسلامی روابط بین‌الملل»، پژوهشنامة علوم سیاسی، سال پنجم، ش2، بهار.
جوادی آملی، عبدالله (1388). روابط بین الملل در اسلام، قم، انتشارات اسراء.
سیف‌زاده، حسین (1387). «روابط بین‌‌الملل میان رشته‌‌ای، بن‌فکنی رندانه و استراتژی جهان وطن‌گرایی میهنی»، فصلنامة مطالعات بین‌المللی، سال پنجم، ش3، زمستان.
حاجی‌یوسفی، امیر‌محمد (1389). «تدریس روابط بین‌الملل در ایران: چالش‌ها و چشم‌اندازها»، پژوهشنامة علوم سیاسی، سال پنجم، ش2، بهار.
قوام، عبدالعلی (1384). روابط بین الملل؛ نظریه‌ها و رویکردها، تهران، سمت.
علوی، سیدمحمود (1387). مبانی فقهی روابط بین‌الملل، تهران، امیرکبیر.

a.                  2. منابع رجوع‌شده

ابراهیمی، شهروز و دیگران (1389). «رویکرد اسلامی به روابط بین‌الملل در مقایسه با رویکردهای رئالیستی و لیبرالیستی»، فصلنامة دانش سیاسی، ش2، پاییز و زمستان.
ابوکزله، محمد (1390). «بازنگری در نظریه روابط بین‌الملل در اسلام: به سوی یک رویکرد مناسب‌تر»، ترجمة مقداد قنبری مزیدی، فصلنامة مطالعات اسلامی روابط بین‌الملل، سال اول، ش1، تابستان.
احمدی، حمید (1389). بومی‌سازی روابط بین‌الملل در ایران، کتاب آموزش و پژوهش روابط بین‌الملل در ایران، تهران، انتشارات پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
اخوان کاظمی، بهرام (1386). «امنیت و ابعاد آن در قرآن»، فصلنامة مطالعات اسلامی، بهار.
ارجینی، حسین (1385). «منبع‌شناسی فقه روابط بین‌الملل»، مجلة معرفت، خرداد.
افتخاری، اصغر (1383). «مرزهای گفتمانی نظریة اسلامی امنیت؛ گذر از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی»، فصلنامة مطالعات راهبردی، سال هفتم، ش3، پاییز.
ـــــــــــــ (1389). بایسته‌های باز‌اندیشی در رشتة روابط بین‌الملل، کتاب آموزش و پژوهش روابط بین‌الملل در ایران، تهران، انتشارات پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ـــــــــــــ. «درک روابط بین‌الملل؛ رویکرد قرآنی»، فصلنامة روابط خارجی، سال دوم، ش4، زمستان.
ـــــــــــــ (1390). «تحلیل زبان‌شناسانه نظریه اسلامی روابط بین‌الملل در قرآن‌کریم»، همایش نظریه‌پردازی اسلامی ایرانی در روابط بین الملل، پاییز.
ـــــــــــــ. «تحول پارادایمیک نظام بین‌الملل: اصول گذار به نظام بین‌الملل مطلوب از دیدگاه اسلامی ایرانی»، همایش نظام بین‌الملل موجود و نظام بین‌الملل مطلوب، بهمن.
اکبری، محمد و صدوقی، زینب (1390). «آینده‌پژوهی و نظریه‌پردازی اسلامی ایرانی»، همایش نظریه‌پردازی اسلامی ایرانی در روابط بین‌الملل، پاییز.
امینی، ابراهیم (1364). «روابط بین‌الملل و سیاست خارجی حکومت اسلامی(1)»، مجلة نور علم، ش9، فروردین.
ـــــــــــــ. «روابط بین‌الملل و سیاست خارجی حکومت اسلامی(1)»، مجلة نور علم، ش10، خرداد.
ـــــــــــــ. «روابط بین‌الملل و سیاست خارجی حکومت اسلامی(1)»، مجلة نور علم، ش11، مرداد.
باقری دولت‌آبادی، علی و سنگ‌سفیدی، محمدرضا (1389). «چرا نظریة اسلامی روابط بین‌الملل نداریم؟»، همایش بین المللی اسلام و روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان، اسفند.
برزنونی، محمد‌علی (1384). «اسلام؛ اصالت جنگ یا اصالت صلح؟»، مجلة حقوقی، ش33.
بلاغی، سید صدر‌الدین (1349). «روابط بین‌الملل از نظر اسلام (2): روابط اسلام با دول دیگر»، مجلة درس‌هایی از مکتب اسلام، سال دوازدهم، ش2، اسفند.
ـــــــــــــ (1350). «روابط بین‌المللی از نظر اسلام (3): مقررات جنگی اسلام»، مجلة درس‌هایی از مکتب اسلام، سال دوازدهم، ش3، فروردین.
ـــــــــــــ. «روابط بین‌المللی در اسلام (4): عوامل پیروزی صلح در اسلام»، مجلة درس‌هایی از مکتب اسلام، سال دوازدهم، ش4، اردیبهشت.
ـــــــــــــ. «روابط بین‌المللی دراسلام (5): روابط دولت اسلامی با بیگانگان کشوراسلامی»، مجلة درس‌هایی از مکتب اسلام، سال دوازدهم، ش5، خرداد.
بهستانی، مجید (1389). «روابط بین‌الملل اسلامی: قانون یا نظریه؟»، مجموعه مقالات اسلام و روابط بین‌الملل، همایش بین‌المللی اسلام و روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان، اسفند.
ـــــــــــــ (1390). «به‌کا‌رگیری شاهنامه در نظریة روابط بین‌الملل»، همایش نظریه‌پردازی اسلامی ایرانی در روابط بین‌الملل، پاییز.
پوراحمدی، حسین (1389). اسلام و روابط بین‌الملل، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق†.
ـــــــــــــ (1390). «مبانی و اصول حاکم بر فرانظریه اقتصاد سیاسی اسلامی»، پژوهشنامة علوم سیاسی، سال ششم، ش2، بهار.
ـــــــــــــ. «عدالت در فرانظریة اقتصاد سیاسی اسلامی»، همایش رویکرد ایرانی به دانش سیاست، خرداد.
تائب، سعید (1384). «وضعیت رشتة روابط بین‌الملل»، فصلنامة علوم سیاسی، سال هشتم، ش30، تابستان.
جمالی، حسین (1390). «بومی‌گرایی در علوم سیاسی؛ کدام جهت‌گیری؟»، پژوهشنامة علوم سیاسی، سال ششم، ش2، بهار.
جوادی آملی، عبدالله (1387). «اصول حاکم بر روابط بین‌الملل نظام اسلامی»، فصلنامة حکومت اسلامی، سال سیزدهم، ش2، تابستان.
جوان آراسته، حسین (1379). «امت و ملت نگاهی دوباره»، فصلنامة حکومت اسلامی، سال پنجم، ش2.
حاجی‌یوسفی، امیر‌محمد (1385). «آموزش درس اصول روابط بین‌الملل در دانشگاه‌های ایران: آسیب‌ها و راهکا‌رها»، پژوهشنامة علوم سیاسی، ش5، پاییز.
ـــــــــــــ (1388). «نظریة ایرانی روابط بین‌الملل: موانع و راهکارها»، ارائه‌شده در سومین همایش انجمن علوم سیاسی ایران، اردیبهشت.
حاجی‌یوسفی، امیر‌محمد (1390).«تفکر انتقادی، ارتباطات علمی و نظریه‌پردازی: مطالعه موردی متون درسی روابط بین‌الملل در ایران»، همایش نظریهپردازی اسلامی ایرانی در روابط بینالملل، پاییز.
حسینی، سیداحمد (1375). «نگاهی به اصول روابط بین‌الملل اسلامی(1)»، مجلة فقه، ش10، زمستان.
دوست‌محمدی، احمد و دیگران (1389). «اصول روابط بین‌الملل در اسلام»، همایش بین المللی اسلام و روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان، اسفند.
ـــــــــــــ (1390). «تحلیلی بر تولیدات علمی کشورهای جهان در حوزة روابط بین‌الملل»، پژوهشنامة علوم سیاسی، سال ششم، ش2، بهار.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1389). «مبانی فرانظری نظریة اسلامی روابط بین‌الملل»، فصلنامة روابط خارجی، سال دوم، ش6، تابستان.
ـــــــــــــ (1389). «مسئلة نظم جهانی در نظریه اسلامی روابط بین‌الملل»، همایش نظام بین‌الملل موجود ونظام بین‌الملل مطلوب، بهمن.
ـــــــــــــ (1390). «نظریة اسلامی سیاست خارجی: چارچوبی برای تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامة روابط خارجی، سال سوم، ش1، بهار.
ـــــــــــــ (1391). «الگوی نظم جهانی در نظریة اسلامی روابط بین‌الملل»، فصلنامة پژوهش‌های روابط بین‌الملل، دوره نخست، ش3، بهار.
ستوده، محمد (1382). «ماهیت انسان و روابط بین‌الملل»، فصلنامة علوم سیاسی، سال ششم، ش22، تابستان.
ـــــــــــــ (1384). «ارزیابی وضعیت رشتة روابط بین‌الملل در ایران»، فصلنامة علوم سیاسی، سال هشتم، ش30، تابستان.
ـــــــــــــ (1385). «روابط بین‌الملل از نگاه مقام معظم رهبری»، مجلة حصون، ش10.
ستوده آرانی، محمد (1386). «انقلاب اسلامی و نظریه‌پردازی در روابط بین‌الملل»، فصلنامة دانشگاه اسلامی، سال یازدهم، ش2، تابستان.
ـــــــــــــ و دانشیار، علیرضا (1388). «آسیب شناسی روابط بین‌الملل از دیدگاه امام خمینی»، فصلنامة مطالعات انقلاب اسلامی، سال ششم، ش19، زمستان.
سلطانی، اسمعیل (1388). «روابط خارجی دولت اسلامی از دیدگاه قرآن‌کریم؛ جنگ یا صلح؟»، مجلة معرفت، سال هجدهم، ش143، آبان.
سلیمی، حسین (1390). «عدم تعارض، بنیاد نگرش اسلامی به روابط بین‌الملل»، فصلنامة روابط خارجی، سال سوم، ش3، پاییز.
سلیمی، عبدالحکیم (1382). «روابط بین‌الملل در اسلام بررسی مراحل تاریخی»، مجلة معرفت، مهر.
سیف‌زاده، حسین(1384). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران، نشر میزان.
ـــــــــــــ. نظریه‌های روابط بین‌‌الملل در جهان فردی‌شده: مناسبت و کارآمدی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
سیف‌زاده، سید‌حسین ( 1390). روابط بین‌الملل در ایران، کتاب آموزش و پژوهش روابط بین‌الملل در ایران، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
شبان‌نیا، قاسم (1385). «واژه‌شناسی فقه روابط بین‌الملل»، مجلة معرفت، خرداد.
شریعتمدار جزائری، سید نور‌الدین (1385). «فقه روابط بین‌الملل»،  فصلنامة علوم سیاسی، سال نهم، ش36، زمستان.
شفیعی نوذر و حسین درجانی (1390). «رهیافت کاربردگرایی در مطالعات ایرانی روابط بین‌الملل»، فصلنامة روابط خارجی، سال سوم، ش3، پاییز.
طاهایی، سید‌جواد (1389). «دین و روابط بین‌الملل؛ نگاهی انتقادی»، فصلنامة روابط خارجی، سال دوم، ش4، زمستان.
علی‌احمدی، حسین (1384).«گونه شناسی روابط بین‌الملل اسلامی در قرآن‌ مجید»، مجله مکتب اسلام، سال 45، شماره 1، فروردین.
علیخانی، علی‌اکبر (1390). «قابلیت‌ها و فرصت‌های نظریه‌پردازی اسلامی ایرانی روابط بین‌الملل»، همایش نظریه‌پردازی اسلامی ایرانی در روابط بین‌الملل، پاییز.
فراتی، عبدالوهاب (1385). «نظریة سیاست خارجی در دولت نبوی»، فصلنامة علوم سیاسی، سال نهم، ش35، پاییز.
فیاض، علی‌نقی (1386). «نقد و بررسی نظریه‌های روابط بین‌الملل از منظر امام خمینی و اندیشمندان غربی»، مجلة طلوع، سال ششم، ش23، پاییز.
قنبری مزیدی، مقداد (1389). «طرح‌ریزی بنیان‌های نظری یک رویکرد اسلامی در روابط بین‌الملل»، همایش بین‌المللی اسلام و روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان، اسفند.
قنبری مزیدی، مقداد (1390). «نظریة اسلامی و مفاهیم کلیدی روابط بین‌الملل»، فصلنامة مطالعات اسلامی روابط بین‌الملل، سال اول، ش2، پاییز.
کشاورزی‌ولدانی، مرتضی (1389). «قلمرو روابط بین‌الملل در فقه سیاسی اسلام»، همایش بین المللی اسلام و روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان، اسفند.
گوهری‎مقدم، ابوذر (1390). «فقدان نظریة روابط بین‌الملل بومی: رویکردی آسیب‌شناسانه»، همایش نظریه‌پردازی اسلامی ایرانی در روابط بین‌الملل، پاییز.
محمدی، منوچهر (1390). «برخورد با سلطه؛ نظریه‌ای نوپدیده در حوزة روابط بین‌الملل»، همایش نظریه‌پردازی اسلامی ایرانی در روابط بین‌الملل، پاییز.
مشیر‌زاده، حمیرا و مسعودی، حیدر‌علی (1389).«نظریه و پژوهش در روابط بین‌الملل در ایران: مطالعة موردی رساله‌های دکترا»، پژوهشنامة علوم سیاسی، سال پنجم، ش2، بهار.
مشیرزاده، حمیرا (1390). «تحولات جدید نظری در روابط بین‌الملل: زمینة مناسب برای نظریه‌پردازی بومی»، پژوهشنامة علوم سیاسی، سال ششم، ش2، بهار.
مشیر‌زاده، حمیرا (1390). «ایران و تجربة نظریه‌پردازی در رشتة روابط بین‌الملل در کشورهای توسعه‌یافته»، همایش نظریه‌پردازی اسلامی ایرانی در روابط بین‌الملل، پاییز.
مهدی‌زاده، اکبر (1389). «نگرش اسلام به مفاهیم روابط بین‌الملل»، همایش بین المللی اسلام و روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان، اسفند.
میر‌احمدی، منصور و آجیلی، هادی (1388). «درآمدی بر معنا و مفهوم قدرت در روابط بین‌الملل: رویکردی اسلامی»، فصلنامة رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، ش19، پاییز.
میر‌احمدی، منصور (1389). «درآمدی بر نظریة انتقادی روابط بین‌الملل در اسلام»، مجموعه مقالات همایش ملی دین و روابط بین‌الملل، زیرنظر محمود واعظی، نشر مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
نجفی، محمد‌حسن (1375). «نکته‌هایی در فقه روابط بین‌الملل»، مجلة فقه، ش10، زمستان.
نقیب‌زاده، احمد ( 1373). نظریه‌های کلان روابط بین‌الملل، تهران، نشر قومس.