نظام ‎سازی در فقه سیاسی شیعه: رویکردها و توانمندی‎ ها

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ایران

چکیده

نظام‎سازی در فقه، یکی از پرسش‎های نوشوندۀ جدی است که در چند دهۀ گذشته به‎ویژه پس از انقلاب اسلامی، مورد توجه بوده و موافقان و مخالفان بسیاری را برانگیخته است. نظام‎سازی تکاپویی روشمند، متکی بر مبانی ارزشی و هنجاری و با بهره‎گیری از منابع عقلی و نقلی برای ساخت و ایجاد مجموعه‎ای از‎ عناصر نرم‎افزاری و اندیشه‎ای به‎هم‎پیوسته است که فرایند اعمال قدرت را در جامعه قانونمند می‎کند. در نظام‎‎سازی، با رجوع به منابع هر اندیشه، به بحث از مبانی، اصول،‎ اهداف، احکام، اخلاق و ساختار توجه می‎شود. این مقاله تلاش دارد رویکردها و توانمندی‎های فقه سیاسی شیعه در نظام‎سازی را پیگیری کند و در فرضیه بر این امر تأکید دارد که با گذر از رویکرد فردی، فقه سیاسی در رویکرد حداکثری نظام‎پردازانه دارای توانمندی‎هایی مانند روش اجتهاد، احکام و آموزه‎های ادارۀ نظام سیاسی در فقه و اصول عقلی-عقلایی است که فقیه را در کشف مقاصد نظام سیاسی و بهره‎گیری از تجربۀ بشری بر مدار آموزه‎های دین راهبری می‎کند. این مهم با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Systematization in Shiite Political Jurisprudence: Approaches and Capabilities

نویسنده [English]

  • Sayyed Kazem Sayyed Bagheri
Associate Professor, Department of Politics, Institute of Islamic Culture and Thought, Tehran, Iran
چکیده [English]

Systematization in jurisprudence is one of the serious questions that has been considered in the last few decades, especially after the Islamic Revolution, and has aroused many proponents and opponents. Systematization is a methodical endeavor based on value and normative principles and using intellectual and narrative resources to build and create a set of software elements and interconnected ideas that guide the process of exercising power. systematization, by referring to the sources of each idea, the principles, goals, rules, ethics, and structure of the political system are considered. This article tries to follow the approaches and capabilities of Shiite political jurisprudence in systematization and the hypothesis, it emphasizes that by passing through the individual approach, political jurisprudence in the maximum systematic approach has capabilities such as the Ijtihad method, rules and teachings of governing society in jurisprudence and rational principles that help the jurist to understand the political system and the perception of human experience. This is done by the descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Jurisprudence
  • Systematization
  • Method of Ijtihad
  • Rational Principles
  • Jurisprudential Rules
قرآن کریم.
ایزدهی، سیدسجاد و محمدزکی احمدی (1398). «ظرفیت ساختارسازی فقه سیاسی شیعه در نظام سیاسی مطلوب»، قم، ‎فصلنامۀ علمی-پژوهشی علوم سیاسی، ش 86، تابستان،
ص 7-28.
آقابخشی، علی و مینو افشاری راد (1383). فرهنگ علوم سیاسی، تهران، نشر چاپار.
آلموند، گابریل و همکاران (1377). چارچوبی نظری برای بررسی سیاست تطبیقی، ترجمۀ علیرضا طیب، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی.
جعفری، محمدتقی (1369). حکمت اصول سیاسی اسلام، تهران، بنیاد نهج‎البلاغه.
ــــــــــــــــــــــــ (1378). فلسفۀ دین، تدوین‎ عبدالله نصری، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
حر عاملى، محمد بن حسن (1369). وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل‎البیت‰.
حکیمى، محمدرضا (1373). «احکام دین و اهداف دین»، قم، فصلنامۀ نقد و نظر، ش 1، زمستان، ص 107-122.
بیانات امام خامنه‎ای در سالگرد رحلت امام خمینیŠ در تاریخ 14/3/1376.
بیانات امام خامنه‎ای در سالگرد رحلت امام خمینیŠ در تاریخ 14/3/1390.‎
بیانات امام خامنه‎ای در آغاز درس‎ خارج‎ فقه در تاریخ ‎31/6/۱۳۷۰.
خسروپناه، عبدالحسین (1383). «گفتمان فلسفۀ فقه»، فصلنامۀ علمی-پژوهشی قبسات، ش 32.
رستگار جویباری، یعسوب‎الدین (1382). حقیقت وحدت در دین و حکمت عیدالزهرا، قم، دفتر ایشان. یعسوب الدین رستگاری جویباری
ساروخانی، باقر (1378). روش‎های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سبحانی، جعفر (1383). رسائل اصولیه، قم، مؤسسة الامام الصادق†.
 سروش، عبدالکریم (1368). «جامۀ تهذیب بر تن احیا»، تهران، مجلۀ فرهنگ، ش 4 و 5، پاییز، ص 3-11.
ـــــــــــــــــــــــــ (1378). «فقه در ترازو»، نشریۀ کیان، ش 46، ‎ص 14-21.
سیدباقری، سیدکاظم (1388). فقه سیاسی شیعه، تهران،‎ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
صدر، سیدمحمد باقر (1375). اقتصادنا، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــ (1426ق /1384ش). المدرسة القرآنیه،‎ قم، مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید الصدر.
عبداللاوی، محمد (1382). «روش‎شناسی علوم اجتماعی اسلامی‎ (شاخص‎های معرفت‎شناختی و پاسخ جای‎گزین)»، ترجمۀ اسماعیل اسفندیاری، فصلنامۀ حوزه و دانشگاه، ش 35، تابستان، ص 135-164.
عطیه، جمال‎الدین (1424ق / 1382ش). نحو تفعیل مقاصد الشریعه، دمشق، دار الفکر.
علی‎اکبری بابوکانی، احسان و همکاران (1396). «بازکاوی جایگاه منطقة‎الفراغ در نظام‎سازی فقهی با تأکید بر آرای شهید صدر»، تهران،‎ فصلنامۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی، س 50،
ش 1، بهار و تابستان، ص 169-192.
عمید زنجانی، عباسعلی (1379). فقه سیاسی، تهران، امیرکبیر.
سخنرانی محمدجواد فاضل لنکرانی در تاریخ 9/9/1397، دسترسی در: http://ijtihadnet.ir.
فضائلی، محمدحسین (1399). «درآمدی بر نظام‎سازی فقهی با رویکرد علوم عقلی»، تهران،‎ فصلنامۀ دیدگاه‎های حقوق قضایی، ش 89، ‎ص ۱۹۵-۲۲۱.
لاریجانی، صادق (1376). «دین و دنیا»، قم، فصلنامۀ حکومت اسلامی، س 2، ش 6، زمستان، ص 52-78.
مجتهد شبستری، محمد (1379). نقدی بر قرائت رسمی‏ از دین، تهران، طرح نو.
مجلسى، محمد باقر (1358). بحار الانوار، تهران، المکتبة الاسلامیه.
مطهری، مرتضی (1373). نبوت، تهران، صدرا.
ـــــــــــــــــــــ (1377). اسلام و مقتضیات زمان، تهران، صدرا.
موسوی خمینی، سیدروح‎الله (1384). صحیفۀ امام، تهران،‎ مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1385). کتاب البیع، تهران،‎ مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1373). ولایت فقیه، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینىŠ.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1377). تحریر الوسیله، قم، مؤسسۀ مطبوعات دار العلم.
مهریزی، مهدی (1379). فقه‎پژوهی، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
واعظی، احمد (1398). رویکردهای فقهی: فقه فردی، فقه نظام‎های اجتماعی، فقه حکومتی، قم، دانشگاه باقرالعلوم†.
Choudhury, G. W. (1990). Islam and the contemporary world, London, Indus Thames Publishers.
Inglehart, Ronald & Wayne E. Baker (2000). "Modernization, Cultural Change, and the Persistence of Traditional Values", American Sociological Review, v. 65, no. 1, Looking Forward, Looking Back, Continuity and Change at the Turn of the Millennium, Feb.