تحلیل راهبردهای مبارزاتی مستضعفان در مواجهه با مستکبران از دیدگاه قرآن

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتۀ علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

4 دانشیار پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران

چکیده

بنا بر آیات قرآن کریم، مستضعفان به‎عنوان بخشی از جامعۀ طاغوت‎زده، همواره از سوی مستکبران و نظام سلطه مورد ظلم و ستم واقع شده یا ضعیف به‎شمار آمده و ناتوان نگاه داشته شده‎اند. باتوجه‎به اینکه خدای متعال در عرض همین امر، در آیات متعدد، از مؤمنان خواسته تا برای برون‎رفت از مشکلات به طور پیوسته جهاد کنند، این پرسش مطرح می‎شود: قرآن کریم چه راهبردهایی را برای برون‎رفت مستضعفان از استضعاف طرح‎ریزی کرده است؟ پاسخ احتمالی آن است که باتوجه‎به تفاوت‎ معیارهای پیشرفت‎زا در نظامات دینی با غیردینی، خداوند ترکیبی از راهبردهای مادی و معنوی را ارائه داده باشد. مطمئناً فهم و تحلیلِ روشمند این راهبردها می‎تواند ما را به سطح جدیدی از مبارزات نامتقارن رهنمون سازد. جستار حاضر با روش تحلیلی-توصیفی در ذیل نگاهی «گفتمان‎محورانه»، درصدد احصا و تحلیل راهبردهای مبارزاتی مستضعفان در مواجهه با مستکبران است. دستاورد این تلاش نشان می‎دهد که قرآن کریم از مستضعفان به‎عنوان صاحبان بالقوۀ ارث‎بری عالم، خواسته با «مقاومت همه‎جانبه» در سایۀ استعانت از خدای قادر، جامعۀ طاغوتی را به جامعۀ توحیدی و ولایی مبدّل سازند و خلیفة‎اللهی خود را در زمین به‎فعلیت برسانند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Struggle Strategies of the Oppressed in the Face of the Arrogant from the Perspective of the Qur'an

نویسندگان [English]

  • Mohsen Faryadres 1
  • Ali Haji-Khani 2
  • Abolfazl Shakori 3
  • Mohammad Sadegh Yusefi Moghadam 4
1 PhD student in Quranic and Hadith Sciences, Tarbiat Modares University
2 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Political Science, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
4 Associate Professor, Institute of Quranic Culture and Education, Institute of Islamic Sciences and Culture, Qom, Iran
چکیده [English]

According to the verses of the Holy Quran, the oppressed, as a part of the tyrannical society, have always been oppressed or considered weak by the arrogant and the system of domination and have been kept powerless. Considering that God Almighty has asked the believers in several verses to constantly strive to get out of problems, this question arises: What strategies has the Holy Qur'an outlined for overcoming the oppressed? The possible answer is that God has provided a combination of material and spiritual strategies, given the differences in progressive criteria in religious and non-religious systems. Certainly, a methodical understanding and analysis of these strategies can lead us to a new level of asymmetric struggle. The present article, with an analytical-descriptive method under a "discourse-oriented" view, seeks to enumerate and analyze the struggle strategies of the oppressed in the face of the arrogant. The result of this effort shows that the Holy Qur'an asks the oppressed, as potential heirs of the world, to transform the Taghut society into a monotheistic and guardian society by "all-around resistance" with the help of God Almighty, and to establish their caliph on earth as human beings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • the Oppressed
  • Strategy
  • Resistance
  • the Arrogant
  • Islamic Society
  • Taghut Society
قرآن کریم (1415ق). مترجم: محمّدمهدی فولادوند تهران، دار القرآن الکریم.
نهجالبلاغه، محمد بن حسین ‏شریف رضی (1379). ترجمه محمد دشتى، قم: مشهور.
بیانات امام خامنه‎ای K، دسترسی در: https://farsi.khamenei.ir.
آلوسی، محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی‎ عبدالباری، بیروت، دار الکتب العلمیه.
ابن عاشور، محمد طاهر (1420ق). تفسیر التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسۀ التاریخ العربی.
ابن فارس، احمد (1404ق). معجم مقاییس اللّغه، تحقیق محمد عبدالسلام هارون، قم، مکتب الأعلام الإسلامی.
افتخاری، اصغر (1399). مقاومت در اسلام: نظریه و الگو، تهران، مؤسسۀ مطالعات اندیشه‎سازان نور.
برچیل، اسکات و همکاران (1391). نظریههای روابط بینالملل، ترجمۀ سجاد حیدری‎فرد، تهران، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
برهان، مهدی (1390). «شاخص‎ها و مؤلفه‎های بصیرت سیاسی»، معرفت سیاسی، دورۀ سوم، ش 1، ص 65-90.
بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل، اعداد محمد عبدالرحمن مرعشلى، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏.
بیلیس، جان و استیو اسمیت (1383). جهانی شدن سیاست: روابط بینالملل در عصر نوین (زمینۀ تاریخی و نظریه‎ها، ساختارها و فرایندها)، ترجمۀ ابوالقاسم راه‎چمنی، تهران، مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‎المللی ابرار معاصر.
ج. ددو، الیور (1390). نظریۀ روابط بینالملل، ترجمۀ مهدی میرمحمدی و مالک ذوالقدر، زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1398). تسنیم، قم، اسراء.
ـــــــــــــــــ (1392). جلسۀ سوم تفسیر سورۀ سبأ در تاریخ 13/7/1392.
ـــــــــــــــــ (1389). ولایت فقیه، تحقیق محمد محرابی، قم، اسراء.
حسینی معصوم، سید محمد و عبدالله رادمرد (1394). «تأثیر بافت زمانی- مکانی بر تحلیل کنش‎‎گفتار؛ مقایسۀ فراوانی انواع کنش‎های گفتار در سوره‎های مکّی و مدنی قرآن کریم»، جستارهای زبانی، دوره ششم، ش3، ص65-92.
خامنه‎ای، سیدعلی (1399). بیان قرآن (تفسیر سورۀ ممتحنه)، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی.
ـــــــــــــــــــ (1396). دعا، تدوین علی‎رضا براش، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی.
ـــــــــــــــــــ (1392). طرح کلی اندیشۀ اسلامی در قرآن، تهران، صهبا.
خسروپناه، عبدالحسین و همکاران (1396). منظومۀ فکری حضرت آیتاللهالعظمی خامنهای، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودى، بیروت، دار القلم.
رشید رضا، محمد (1414ق). تفسیر المنار، بیروت، دار المعرفه.
زمخشری، محمود (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی.
دئورتی، جیمز و رابرت فالتزگراف (1384). نظریههای متعارض در روابط بینالملل، ترجمۀ علیرضا طیب و وحید بزرگی، تهران، قومس.
سعیدی، علی‎مراد (1395). بصیرت از نگاه قرآن، قم، انتشارات کتاب جمکران.
سلیمی، حسین (1384). نظریههای گوناگون دربارۀ جهانی شدن، تهران، سمت.
صدر، سیدمحمد باقر (1432ق). خلافة الإنسان‏، پدیدآور: مرکز نون للتألیف والترجمه، بیروت، جمعیة المعارف الإسلامیة الثقافیه.
صدر، سیدموسی (1397). دین در جهانِ امروز، ترجمۀ احمد ناظم، حمیدرضا شریعتمداری و مجید مرادی، تهران، مؤسسۀ فرهنگی–تحقیقاتی امام موسی صدر.
طباطبایی، سیدمحمد‎حسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن‏، ترجمۀ محمدباقر موسوى همدانى، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو.
طبری، محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه.
طریحی، فخرالدین (1375). مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینى اشکورى، تهران، مرتضوی.
طوسی، محمد (بی‎تا). التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
طیب، عبدالحسین‏ (1369). اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران، اسلام.
طیاری‎نژاد، رامین (1397). راهکارهای ارتقای بهرهوری مجموعههای فرهنگی انقلابی، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی.
عبداللهی، حوریه (1394). هجرت زنان مسلمان در عصر پیامبرˆ، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق). کتاب العین، قم، نشر هجرت.
فضل‎الله، محمد حسین (1419ق). تفسیر مِن وَحی القرآن، بیروت، دار الطباعة والنشر.
قادری کنگاوری، روح‎الله (1394). نظریۀ مقاومت و نظریههای غربی روابط بینالملل، تهران، مخاطب.
قوام، عبدالعلی (1384). روابط بینالملل: نظریهها و رویکردها، تهران، سمت.
گاندی، لیلا (1391). پسااستعمارگرایی، ترجمۀ مریم عالم‎زاده و همایون کاکاسلطانی، تهران، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
لاوسن، استفانی (1395). نظریههای روابط بینالملل: رویکردهای معارض به سیاست خارجی، ترجمۀ عبدالمجید سیفی، تهران، مخاطب.
مشیرزاده، حمیرا (1384). تحول در نظریههای روابط بینالملل، تهران، سمت.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393). زلال نگاه: مباحثی در بصیرت سیاسی-اجتماعی، قم، مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینىŠ.
ــــــــــــــ (1396). طوفان فتنه و کشتی بصیرت، قم، مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینىŠ.
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مصلایی‎پور یزدی، عباس و مروّت محمدی (1393). «معناشناسی بصیرت در نهج‎البلاغه»، کتاب قیم، دور‎ۀ چهارم، ش 10، ص 7-36.
مطهری، مرتضی (1390). عدل الهی، تهران، صدرا.
ــــــــــــــ (بی‎تا). یاداشتهای شهید مطهری، تهران، صدرا.
مغنیه، محمد جواد (1424ق). تفسیر الکاشف، قم، دار الکتاب الإسلامی.
مقیمی، سپیده (1396). استضعافزدایی در پرتو هجرت، قم، انتشارات هاجر.
منصوری، محمدهادی (1394). بصیرت و نقش آن در پیروی از امام از منظر قرآن و روایات، قم، دانشگاه معارف اسلامی.
موسوی خمینی، سیدروح‎الله (1398). صحیفۀ امام، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینىŠ.
موسوی سبزواری، عبدالأعلی (1409ق). مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، بی‎مک: دفتر سماحة آیة الله العظمى السبزوارى.
مهدیان، علی (1399). طرح کلی اندیشۀ مقاومت، قم، سفیر صادق.
میرباقری، محمدمهدی (1399). تأملات قرآنی در پرتو معارف اهلبیت‰، قم، تمدن نوین اسلامی.