عقلانیت سیاسی-اجتماعی از دیدگاه امام خامنه‎ ای (دام ظله)

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مدیریت دولتی دانشگاه پیام نور، تهران

2 استادیار گروه مدیریت دولتی دانشگاه پیام نور،تهران، ایران

چکیده

پس از انقلاب اسلامی در چند برهه، چالش فکری دربارۀ موضوع عقلانیت برجسته شد، که براین‎اساس، امام خامنه‎ای مفهوم عقلانیت را تبیین و بر آن تأکید کردند. هدف این پژوهش تبیین مفهوم عقلانیت اسلامی و مفهوم و مصادیق عقلانیت در وجوه سلبی و ایجابی از منظر امام خامنه‎ایa است. روش تحقیق کیفی است، و تحقیق با شیوۀ تحلیل مضمون انجام شده است. محتوای تحلیل‎شده همۀ بیانات امام خامنه‎ایa دربارۀ مقولۀ عقلانیت است. یافته‎ها نشان می‎دهد عقلانیت اسلامی به مفهوم عقل سلیم، تعالی‎محور و توحیدمحور است، حوزۀ وسیعی دارد و در سه سطح عقلانیت بنیادین، ارزشی و ابزاری مطرح است. همچنین یافته‎های تحقیق نشان می‎دهد که عقلانیت از نظر امام خامنه‎ایa در وجوه ایجابی، به مفهوم محاسبۀ صحیح و کار سنجیدۀ مبتنی بر تعالیم اسلامی، انقلابی، عدالت، معنویت، بصیرت و دشمن‎شناسی، ارزش‎های انسانی و اخلاقی، آرمان‎گرایی، واقع‎بینی و آینده‎نگری است و در وجوه سلبی، ترس و انفعال، سازش، سیاسی‎کاری، محافظه‎کاری و کوتاه آمدن از آرمان‎ها و ارزش‎ها، تقلید کورکورانه، ایجاد وابستگی و اعتماد به دشمن خلاف عقلانیت است. نتایج تحقیق حاکی است که عقلانیت مد نظر امام خامنه‎ایa عقلانیت متعالی و توحیدمحور اسلامی است و این عقلانیت مبتنی بر اخلاق، معنویت، آرمان‎گرایی و واقع‎بینی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Socio-Political Rationality from the Perspective of Imam Khamenei

نویسندگان [English]

  • Attieh Bohrani 1
  • Zahra Foroutani 2
1  Assistant Professor, Department of Public Administration, PayameNoor University, Tehran
2 Assistant Professor, Department of Public Administration, Payame Noor University
چکیده [English]

At some point after the Islamic Revolution, an intellectual challenge on the subject of rationality was highlighted, based on which Imam Khamenei at various times explained the Islamic concept of rationality and insisted on it. The purpose of this study is to explain the concept of Islamic rationality and the concept and examples of rationality in negative and positive aspects from the perspective of Imam Khamenei. The research method is qualitative and has been done by the content analysis method. The content analyzed is all of Imam Khamenei's statements related to the category of rationality. Findings show that Islamic rationality in the sense of common sense is excellence-oriented and monotheistic. It has a wide scope and is presented in three levels of fundamental, value, and instrumental rationality. The research findings also show that rationality according to Imam Khamenei, in positive aspects, in the sense of correct calculation and analysis based on Islamic teachings, revolution, justice, spirituality, insight and hostility, human and moral values, idealism, reality Nose and foresight and in negative aspects, fear and passivity, compromise, politicking, conservatism and falling short of ideals and values, blindly imitating, creating dependence and trust in the enemy are against rationality. The results of the research show that Imam Khamenei's rationality is transcendent rationality and Islamic monotheism and this rationality is based on spirituality, idealism, and realism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rationality
  • Islamic Rationality
  • The Negative concept of Rationality
  • The Positive Concept of Rationality
  • Imam Khamenei

این مقاله مستخرج از طرح پژوهشی«مفهوم پژوهی تطبیقی عقلانیت: با تأکید بر دیدگاه امام خامنه‎ای» است که با حمایت دانشگاه پیام نور و شماره ثبت 1400/1/1280 مورخ 1400/6/15 انجام شده است.

آرشیو موضوعی بیانات رهبر در پایگاه اطلاع‎رسانی رهبر انقلاب: https://farsi.khamenei.ir/speech-topic.
اسماعیلی، محمدمهدی و میثم عباسی فیروزجاه (1395). «عقلانیت انقلاب اسلامی از دیدگاه آیت‎الله خامنه‎ای»، مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، دورۀ جدید، س 2، ش 2، پاییز و زمستان، ص 53-70.
اکبری، مرتضی و فریدون رضایی (1394). «واکاوی شاخصه‎های تمدن نوین اسلامی در اندیشۀ مقام معظم رهبریa»، الگوی پیشرفت اسلامی–ایرانی، دورۀ سوم، ش 5، بهار و تابستان، ص 85-109.
الوانی، سیدمهدی (1389). تصمیمگیری و تعیین خطمشی دولتی، تهران، دانشگاه پیام نور.
الوانی، سیدمهدی و حسن دانایی‎فرد (1380). گفتارهایی در فلسفۀ تئوریهای سازمان دولتی، تهران، نشر ‎صفار.
بی‎نام (1387). «عقلانیت اسلامی در چالش با عقلانیت ابزاری مدرن»، پایگاه بصیرت، 17 مهر.
خنیفر، حسین و ناهید مسلمی (1397). اصول و مبانی روشهای پژوهش کیفی، تهران، انتشارات نگاه دانش، ج 1.
دنهارت، رابرت (1380). تئوریهای سازمان دولتی، ترجمۀ سیدمهدی الوانی و حسن دانایی‎فرد، تهران، نشر صفار.
رحیم‎پور ازغدی، حسن (1387). عقلانیت ؛ بحثی در مبانی جامعهشناسی توسعه، تهران، انتشارات طرح فردا.
رهبر، عباسعلی (1399). «عقلانیت تعالی‎محور در مقابل عقلانیت خودبنیاد»، سایت farsi.khamenei.ir، 19/8/1399.
زمانی محجوب، حبیب (1396). «مؤلفه‎ها و شاخص‎های تمدن اسلامی»، همایش بینالمللی بازخوانی تمدن اسلامی و جهان شهر معنوی با تاکید بر شهر مقدس مشهد مشهد، جامعه المصطفی العالمیه.
سعیدی، مهدی (1398). «حکومت اسلامی و آرمان عدالت»، سایت بصیرت، 7/4/1398.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۳۷۴). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ج 3 و 14.
عابدی جعفری، حسن و دیگران (1390). «تحلیل مضمون و شبکۀ مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‎های کیفی»، اندیشۀ مدیریت راهبردی، س 5، ش 2، شمارۀ پیاپی 21.
غلامی، رضا (1395). «توصیفی نو از عقلانیت اسلامی و نقش آن در شکل‎گیری تمدن نوین»، خبرگزاری مهر، 21/9/1395.
ـــــــــــــــــ (1398). نظام عقلانیت سیاسی اسلام و جایگاه آن در شکلگیری تمدن نوین اسلامی، قم، انتشارات آفتاب توسعه.
ــــــــــــــــ (1397). «مؤلفه‎های عقلانیت حاکم بر تمدن نوین اسلامی»، خبرگزاری مهر، 14/6/1397.
فرزانه، محمدباقر و همکاران (1397). «تبیین عوامل ایجاد تمدن نوین اسلامی از نگاه مقام معظم رهبری»، پژوهشهای اجتماعی اسلامی، س 25، ش 3 (پیاپی ۱۱۸)، پاییز و زمستان، ص 177-205.
فروتنی، زهرا (1387). مبانی تصمیمگیری استراتژیک امام خمینیŠ، تهران، پژوهشکدۀ امام خمینیŠ و انقلاب اسلامی.
فروتنی، زهرا و عطیه بحرانی (1387). «مدخلی بر تئوری هنجاری در مدیریت»، پیک نور، س 6، ش 1، بهار، ص 52-68.
کوشکی، محمدصادق (1396). «انقلاب اسلامی انحصار مفهوم عقلانیت را به‎چالش کشید»، خبرگزاری مهر، 11/5/1396.
لاجوردی، سیدشهاب و مسعود معینی‎پور (1399). «جایگاه عقلانیت در شکل‎گیری مراحل رسیدن به تمدن نوین اسلامی از دیدگاه امام خمینیŠ و آیت‎الله خامنه‎ایa»، سیاست متعالیه، س 8، ش 28، بهار، ص 53-70.
مصباح یزدی، محمدتقی (1399). چکیدهاى از اندیشههاى بنیادین اسلامى، به نقل از: پایگاه اطلاع‎رسانی آثار آیت‎الله مصباح یزدی.
موسوی‎نیا، سیدمهدی (1399). «عقلانیت انقلابی»، قابل بازیابی در: https://farsi.khamenei.ir/، 18/8/1399.
ملکی، حسن و یاسر ملکی (1392). «تعامل اخلاق، معنویت و عقلانیت در تمدن نوین اسلامی»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، دورۀ هفدهم، ش 57، زمستان، ص 593-616.
نجفی، موسی و رضا غلامی (1397). «انقلاب اسلامی و نقش محوری آن در شکل‎گیری تمدن نوین اسلامی با تأکید بر دکترین امامت»، مطالعات انقلاب اسلامی، س 15، ش 55، زمستان، ص 121-140.
بی‎نام (1388). تمدن اسلامی در اندیشۀ سیاسی حضرت امام خمینیŠ، نمایندگی ولیّ فقیه در نیروی دریایی سپاه، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ.