واکاوی گزاره‌های «امنیت ملّی» و «تهدیدها» در آراء برخی از فقها و رهبران انقلاب

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

استخراج و نظام­‌مند کردن آرای متفکران و رهبران اسلامی در باب «امنیت ملی و تهدید» بنابر خلاءها و نیازهای عمیق جوامع اسلامی، یک گام متعهدانه در مسیر برون­رفت از چالش­‌های موجود است. این مقاله در امتداد سنت «امنیت­‌پژوهی» و بر پایه روش تحقیق «توصیفی و تحلیلی» برای تبیین آرای دو طیف از فقها ـ فقهای متقدم و علمای معاصر ـ به ­ویژه حضرت امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب ـ اهتمام ورزیده است.
داده­‌های پژوهش گویای آن است که گزاره­‌های امنیت ملی در دستگاه فکری رهبران دینی، در هر دوره­ای به­‌تبع انواع و ابعاد تهدیدات علیه قلمرو اسلامی و حیات مسلمین شکل گرفته­ است. از این رو، در رویکرد رهبران دینی، احکام و فتاوای مرتبط با «امنیت» بر اساس «تهدیدات علیه آن» پیش­رفته است که مهمترین عبارتند از:

فقها و رهبران دینی در نگاهی اجماعی، مستند به کتاب، سنت، اجماع و عقل، «امنیت» را بر همه امور و شئون حکومتی، ارجح دانسته و در مرزبندی با مکاتب دیگر، آن را از حیطه انحصاری وظایف حاکمیت فراتر برده و افزون بر دولتمردان، آحاد مسلمین را در پروسه تأمین امنیت مکلّف و مسئول خوانده­اند.
در منطق علمی و مبانی استدلالی فقها، «امنیت» واجد ­هر دو خصیصه و شأن حق و تکلیف است.
تحت تأثیر شرایط دوران طولانی استعمار و سلطه­ جویی قدرت­ها در جهان اسلام، «گزاره­‌ها و عناصر درونی» گفتمان امنیتی رهبران انقلاب در تقابل با گفتمان توسعه­طلبی جهان غرب تکوین یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of the statement of "national security" and "threats" based on the opinions of some Faghih and leaders of the revolution

نویسندگان [English]

  • Salman Shayanfar 1
  • Abbas Samavati 2
  • Zohreh Nikfarjam 2
1 ph.D.student, Department of jurisprudence and Principals of Islamic Law , Yadegar-e- Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of jurisprudence and Principals of Islamic Law , Yadegar-e- Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Extracting and systematizing the views of Islamic thinkers and leaders on "national security and threats" according to the gaps and deep needs of Islamic societies is a committed step towards overcoming the existing challenges. This article, along with the tradition of "security research" and based on the method of "descriptive and analytical" research, has tried to explain the views of two groups of Faghihs - early Faghihs and contemporary scientists, especially Imam Khomeini and the Supreme Leader of the Revolution.
The data of the present study show that the statements of national security in the intellectual apparatus of religious leaders formed in each period according to the types and dimensions of threats against the Islamic realm and the lives of Muslims. Hence, in the approach of religious leaders, Ahkams and fatwas related to "security" based on "threats against it", the most important of which are:

In a consensus view, based on the book, tradition, consensus and reason, Foghahas and religious leaders have preferred "security" over all government Affairs, and in demarcating it with other schools, they have gone beyond the exclusive scope of government duties and in Addition Authorities have held Muslims accountable in the security process.
In the scientific logic and reasoning principles of the Foghahas, "security" has both attributes and the dignity of right and duty.
Under the influence of the conditions of the long period of colonialism and hegemony of the powers in the Islamic world, the "internal statements and elements" of the security discourse of the revolutionary leaders have emerged in opposition to the developmental discourse of the Western world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • jurisprudential statements
  • national security
  • threats against national security
  • Figheh
  • Foghahas
‫ابن بابویه، محمد بن علی. ۱۳۷۹. معانی الاخبار. قم: موسسه‌ النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
‫———. ۱۳۹۲. من‌لا‌یحضره‌ الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
‫احمدزاده، ابوالفضل. «نظم و امنیت در فقه شیعه به مثابه قاعدۀ فقهی و حقوقی»، مطالعات راهبردی ناجا، س ۲، ۱۳۹۶، ص ۹۵-۱۱۹.
‫اخوان کاظمی، بهرام. «امنیت و ابعاد آن در قرآن»، مطالعات اسلامی، ش ۷۵، ۱۳۸۶، ص ۱۱-۳۸.
‫———. «گفتمان عدالت در دولت نهم»، معرفت سیاسی، س ۱، ش ۲، ۱۳۸۸، ص ۱۹۵-۲۴۳.
‫ازغندی، علی رضا و مجید کافی. «بررسی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه نظریه سازه انگاری»، علوم سیاسی، س ۸، ش ۲۱، ۱۳۹۱، ص ۲۰۵-۲۳۲.
‫افتخاری، اصغر. ۱۳۹۲. امنیت‌ اجتما‌عی‌ شده‌؛ رویکرد اسلامی‌. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
‫انصاری، مرتضی بن محمد. ۱۳۷۸. کتاب المکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
‫باقری چوکامی، سیامک. «مرجع امنیت در اندیشه سیاسی و امنیتی رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی)»، پژوهش های حفاظتی و امنیتی، س ۸، ش ۲۹، ۱۳۹۸، ص ۲۵-۶۲.
‫بوزان، باری. ۱۳۸۷. مردم، دولت‌ها و هراس، ترجمه‌ی پژوهشکده‌مطالعات‌راهبردی. تهران: پژوهشکده‌مطالعات‌راهبردی.
‫پورسعید، فرزاد. «امام خمینی (ره) و مدیریت نرم دفاع ملی؛ مطالعه موردی جنگ تحمیلی»، مطالعات راهبردی، س ۱۵، ش ۵۷، ۱۳۹۱، ص ۷-۳۰.
‫حر عاملی، محمد بن الحسن. ۱۴۰۳. وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
‫حسینخانی، نورالله. ۱۳۹۲. مبانی نظری اندیشه‌های دفاعی امام خامنه‌ای. تهران: دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
‫حسینی تاش، سید علی و قادر علی واثق. «حکمرانی خوب و ارائه حکمرانی شایسته بررسی و شاخص های این دو از دیدگاه امیرالمؤمنین علی علیه السلام»، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، س ۳، ش ۸، ۱۳۹۳، ص ۷-۲۸.
‫حسینی خامنه ای، سیدعلی. ۱۳۸۴. اجوبه استفتائات. تهران: الهدی.
‫خرمشاد، محمد باقر. «انقلاب اسلامی ایران و بازتاب آن در رویکردی نظری»، اندیشه انقلاب اسلامی، س ۱، ش ۱، ۱۳۸۱، ص ۵۷-۸۰.
‫خسروی، علیرضا. ۱۳۹۱. مکتب امنیتی امام خمینی (ره) (مبادی و مبانی فرانظری و نظری امنیت در گفتمان انقلاب اسلامی). تهران: ابرار معاصر.
‫خلیلی، رضا. «تحول گفتمانی حکمرانی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات راهبردی، س ۲۳، ش ۹۰، ۱۳۹۹، ص ۷-۴۸.
‫دهقانی فیروزآبادی، سید جلال. ۱۳۸۴. تحول گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی. تهران: موسسه انتشارات روزنامه ایران.
‫راغب اصفهانی، حسین محمد. ۱۳۹۲. مفردات الفاظ القرآن. تهران: مکتبه المرتضویه.
‫رهبر، عباس علی و فرزاد سوری. «دولت و مدل امنیت سیاسی مطلوب در جامعه دینی»، دولت پژوهی، س ۲، ش ۵، ۱۳۹۵، ص ۱۰۱-۱۳۴.
‫زرگر، علیرضا و اسدالله پازوکیان. «واکاوی و تحلیل امنیت و مولفه‌های آن در فقه سیاسی اسلام»، امنیت پژوهی، س ۱۸، ش ۶۵، ۱۳۹۸، ص ۹۷-۱۳۰.
‫ساعد، نادر. «پژوهش در حقوق امنیت ملی: مبناها و کاربردها»، آفاق امنیت، س ۴، ش ۱۱، ۱۳۹۰، ص ۸۳-۱۰۲.
‫سبحانی فر، محمدجواد و ابوالقاسم مردمی و غلامرضا سلگی. ۱۳۹۳. اندیشه های دفاعی فرمانده معظم کل قوا با نگرشی بر مکتب دفاعی اسلام. تهران: دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین (ع).
‫شبان‌نیا، قاسم و مهدی جهان. «چالش‌های ساختار امنیت بین‌الملل و راه‌کارهای فقه اسلامی»، معرفت، س ۲۹، ش ۲۷۹، ۱۳۹۹، ص ۵۷-۶۹.
‫شریعت مدار جزایری، سید نورالدین. «امنیت در فقه سیاسی شیعه»، علوم سیاسی، س ۳، ش ۳، ۱۳۷۹، ص ۵-۳۱.
‫شهید اول، محمد بن مکی. ۱۴۱۷. الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة. قم: جامعه مدرسین‏.
‫شهید اول، مکی. ۱۳۰۸. القواعد والفوائد. قم: داوری.
‫شهید ثانی، زین‌الدین بن علی بن احمد. ۱۳۷۸. الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقی. قم: داوری.
‫———. ۱۴۱۳. مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
‫صرامی، سیف الله. «ماهیت فقهی امنیت؛ حق یا حکم؟»، فقه حکومتی، س ۳، ش ۵، ۱۳۹۷، ص ۴۹-۷۲.
‫طاهری خرم آبادی، سیدحسن. ۱۳۸۰. جهاد در قرآن. قم: بوستان کتاب.
‫طباطبایی بروجردی، آقا حسین. ۱۳۸۸. منابع فقه شیعه. تهران: مهدی حسینیان قمی.
‫علیدوست، ابوالقاسم. «ماهیت و چیستی شناسی «فقه‌ امنیّت» و «فقه‌ امنیّتی»»، فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی، س ۲۰، ش ۴، ۱۳۹۴، ص ۵-۲۶.
‫عمید زنجانی، عباسعلی. ۱۴۲۱. فقه سیاسی. تهران: امیر کبیر.
‫فرامرزی، حسن. «امنیت و عوامل تهدید کننده آن در آموزه های اسلامی»، چهارمین کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی، ۱۳۹۷، ص.
‫فوکو، میشل. ۱۳۷۷. ایرانی ها چه رویایی در سردارند؟، ترجمه‌ی حسین معصومی همدانی. تهران: هرمس.
‫قیصری، نورالله. «امنیت پایدار نظام جمهوری اسلامی ایران ؛ الگویی برای تبیین و اجرای سیاست‌های کلان»، نشریه علمی دانش سیاسی، س ۹، ش ۱، ۱۳۹۲، ص ۴۵-۶۲.
‫کاویانی، محمدهادی. «امنیت ملی در قرآن کریم»، مدیریت سرمایه اجتماعی، س ۶، ش ۳، ۱۳۹۸، ص ۳۷۵-۳۹۴.
‫کریمی(مله)، علی. «تأملی معرفت‌شناسانه در مسأله امنیت ملی از نگاه امام خمینی(ره)»، فصلنامه مطالعات راهبردی، س ۷، ش ۲۶، ۱۳۸۳، ص ۶۹۷-۷۱۸.
‫کلینی، محمد بن یقوب. ۱۳۶۳. الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
‫لک زایی، شریف. ۱۳۸۰. آزادی سیاسی در اندیشه آیت الله مطهری و آیت الله بهشتی. قم: بوستان کتاب.
‫لک زایی، نجف. «فقه و امنیت»، فقه، س ۱۸، ش ۷۰، ۱۳۹۰، ص ۴۵-۸۶.
‫لک‌زایی، نجف. «دیدگاه امنیتی شیعه با تأکید بر اندیشه آیت الله شهید بهشتی»، فصلنامه علمی شیعه شناسی، س ۱۱، ش ۴۱، ۱۳۹۲، ص ۷-۴۰.
‫لکزایی، نجف و هادی حاج زاده. «بررسی امنیت اقتصادی افراد از خلال قواعد فقه امامیه با نگاهی به مرجع امنیت»، دانشنامه حقوق اقتصادی، س ۲۱، ش ۶، ۱۳۹۳، ص ۱-۳۱.
‫ماندل، رابرت. ۱۳۷۷. چهره متغیر امنیت ملی، ترجمه‌ی پژوهشکده مطالعات راهبردی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
‫محمودی، فاطمه. ۱۳۹۲. دفاع مشروع از دیدگاه امام خمینی و فقهای شیعه. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام.
‫مطهری، مرتضی. ۱۳۶۳. آزادی معنوی. قم: صدرا.
‫مکارم شیرازی، ناصر. ۱۳۹۴. تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
‫موسوی خمینی، سیدروح الله. ۱۳۹۲. تحریر الوسیله. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
‫———. ۱۳۷۸. صحیفه امام. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
‫———. ۱۳۸۸. کتاب البیع. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
‫موسوی، سید سعید و دیگران. «مرجع امنیت ملی در اندیشه‌ی فقهی آیت‌الله خامنه‌ای»، پژوهش های انقلاب اسلامی، س ۹، ش ۳۳، ۱۳۹۹، ص ۱۳۱-۱۵۳.
‫میرمحمدی، مهدی. «نسل‌ها، گفتمان‌ها و امنیت: چارچوبی فرهنگی برای امنیت در ایران»، مطالعات راهبردی، س ۱۸، ش ۶۸، ۱۳۹۴، ص ۵۷-۸۴.
Buzan, Barry. 1991. “New Patterns of Global Security in the Twenty-First Century,” International Affairs (Royal Institute of International Affairs 1944-) 67 (3): 431-451.
Mathews, Jessica Tuchman. 1989. “Redefining Security,” Foreign Affairs 68 (2): 162-177.
ٌٌWalt, Stephen M. 1987. The Origins of Alliance. Ithaca: Cornell University Press.