تحلیل گفتمان انتقادی آیات مدارا با اهل کتاب

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرانی و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه الزاهرا (س)، تهران، ایران

2 پژوهشگر پسادکتری رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی به عنوان یک روش تحلیل متن، سعی می‌کند لایه‌های درونی عناصر موجود در آن را شناسایی کرده و ارتباط میان آنها را تحلیل نماید تا به معناهای عمیق متن دست پیدا کند. این روش ابزاری برای تحلیل متن و جهان‌بینی متون به ویژه در مطالعات دینی به شمار می‌رود. هر چند یهود، دشمن‌ترین افراد نسبت به مسلمانان هستند(المائده: 82) ولی در آیاتی از قرآن کریم رفتار مداراگونه و عفو از آنان بیان شده است. در این مقاله سعی شده ایدئولوژی گفتمان الهی از این آیات براساس روش گفتمان‌کاوی انتقادی فرکلاف مورد تحلیل قرار گیرد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که از ساخت‌های ایدئولوژیک در سطح توصیف اعم از ارزش تجربی واژگان، تشابه معنایی و ساخت‌های نحوی در بیان مدارا با اهل کتاب استفاده شده است. عفو، صفح، صبر و تقوا به عنوان مؤلفه‌های گفتمان‌مدار، مدارا با اهل کتاب است. این مؤلفه‌ها با ایدئولوژی گفتمان و روابط قدرت در تعامل تنگاتنگ قرار دارند. تحلیل بافت موقعیّت در سطح تفسیر نمایان ساخت که سبک گفته‌پردازی در لایه متنی کاملاً با شرایط اجتماعی و زمانی نزول آیات مطابقت دارد. تحلیل سطح تبیین، نشانگر الگوی زیست مطلوب در جامعه است و نشان می‌دهد مدارا با اهل کتاب جهت حفظ مصالح اجتماعی است و در عرصه‌هایی که زمینه‌ساز سلطه اندیشه‌های توطئه‌محور نباشد، بروز می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the critical discourse of tolerance verses with people of the book

نویسندگان [English]

  • Bibi sadat Razi Bahabadi 1
  • Fereshteh Motamad Langrodi 2
1 Associate Professor of Quranic Sciences and Hadith, AlZahra University
2 Post-doctorate researcher, Department of Quranic Studies and Hadith, Faculty of Theology and Islamic Studies, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Critical discourse analysis, as a method of text analysis, tries to identify the inner layers of the elements in it and analyze the relationship between them in order to reach the deep meanings of the text. This method is considered a tool for text analysis and worldview of texts, especially in religious studies. Although Jews are the most hostile people towards Muslims (Al-Maidah: 82), but in the verses of the Holy Qur'an, tolerant behavior and forgiveness towards them is expressed. In this article, the ideology of the divine discourse of these verses has been analyzed based on Fairclough's critical discourse analysis method. The findings of the research indicate that ideological constructions at the level of description, including the empirical value of words, semantic similarity, and syntactic constructions, have been used in expressing tolerance towards people of the book. Forgiveness, forgiveness, patience and piety are the components of discourse, tolerance with people of the book. These components are in close interaction with discourse ideology and power relations. The analysis of the context of the situation at the level of interpretation revealed that the style of speaking in the text layer is completely consistent with the social and time conditions of the revelation of the verses. The analysis of the level of explanation shows the desirable life pattern in the society and shows that the tolerance towards the people of the book is for the preservation of social interests, and it appears in the fields that do not lead to the dominance of conspiracy-oriented thoughts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Analysis of critical discourse
  • Farklaf
  • tolerance
  • Holy Quran
  • people of the book
  • forgiveness
قرآن کریم.
آقاگل‎زاده، فردوس، طارمی، طاهره(1395). «تحلیل زبان‎شناختی گفتمان‎های رقیب در پرونده بورسیه‎های تحصیلی؛ رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف»، دوماهنامه جستارهای زبانی، س 7، ش 6، ص 391-414.
ـــــــــــــــ (1392). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، تهران، نشرعلمی.
ابن عاشور، محمدبن طاهر(بی‎تا). التحریر و التنویر، بی‎جا، بی‎نا.
ابن فارس، احمد(1404ق). معجم مقاییس اللغه‏، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، چاپ اول، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن منظور، محمدبن مکرم(1414ق). لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، دارصادر.
جوادی آملی، عبدالله(1388). تسنیم، قم، اسراء.
جوهری، ابونصر اسماعیل بن حماد(1407ق). الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالملایین.
حسینی همدانی، محمدحسین(1404ق). انوار درخشان، تهران، کتابقروشی لطفی.
حقی بروسوی، اسماعیل (بی‎تا). تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر(1414ق). تذکره الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت:.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، بیروت.
زحیلی، وهبه مصطفی(1419ق). آثار الحرب فی الفقه الإسلامی، الطبعه الثالثه، دمشق، دارالفکر.
زرکشی، بدرالدین(1957م). البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیة.
زمخشری، محمود بن عمر، (1407ق). کشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی.
ژاندرون، ساد(1382). تساهل در تاریخ اندیشه غرب، ترجمه عباس قادری، تهران، نشر نی.
طباطبائی، محمد حسین(1417ق). المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، نشر جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طبرسی، فضل بن حسن(1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو.
ـــــــــــــــ (1377). تفسیر جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
عزیزان، مهدی(1392). «حقوق و تکالیف شهروندان غیرمسلمان در جامعه اسلامی»، نشریه حکومت اسلامی، س 18، ش67، ص163-189.
-عکاشه، محمود(2005م). لغه الخطاب السیاسی دراسه لغویه تطبیقیه فی ضوء نظریه الإتصال، مصر، دارالنشر للجامعات.
فتوحی رود معجنی، محمود(1390). سبکشناسی؛ نظریهها، رویکردها و روشها، تهران، سخن.
فرکلاف، نورمن(1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه فاطمه شایسته پیران و همکاران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، دفتر مطالعات توسعه و رسانه‎ها.
کلینى، محمد بن یعقوب‏(1407ق). الکافی، تحقیق علی اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
کلانتری، علی اکبر(1416ق). الجزیه و أحکامها فی الفقه الإسلامی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ماوردی، علی بن محمد(1410ق). الأحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، بیروت، خالد عبداللطیف سبع العلمی.
مفید، محمد بن محمد(1413ق). المقنعة، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
مغنیه، محمدجواد(1424ق). تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
مصطفوی، حسن(1430ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دار الکتب العلمیه، بیروت.
ـــــــــــــــ (1360). تفسیر روشن، تهران، تهران، مرکز نشر کتاب.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران(1374). تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
نلسون، جیمزام (1395). روانشناسی دین و معنویت، ترجمه مسعود آذربایجانی و امیر قربانی، تهران، انتشارات سمت.
واحدی، علی بن احمد(1411ق). اسباب نزول القرآن، تحقیق کمال بسیونی زغلول، بیروت، دارالکتب العلمیه.
یاراحمدی، لطف الله(1393). گفتمانشناسی رایج و انتقادی، چاپ دوم، تهران، هرمس.
یورگنسن، ماریان، فیلیپس، لوئیز (1397). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نشر نی.
Blommaert, Jan (2005). Discourse, Cmbridge University Press.
Enright, Robert D. Freedman, Suzanne, Rique, Julio(1998), “The psychology of interpersonal forgiveness”, Exploring forgiveness, Madison, WI: University of Wisconsin Press, Pp. 46–62.
-Fairclough, Norman (1989). Language and Power. New York: Longman Inc.
_______ (1992). Discourse and Social Change, Cambridge: Polity Press.
Kress, Gunther (1985). Linguistic Processes in Sociocultural Practice, Victoria, Australia: Deakin University Press.
Worthington, E.L., Jr & Scherer, M (2004). “Forgiveness is an emotion-focused coping strategy that can reduce health risks and promote health resilience: Theory, review and hypotheses”, Psychology and Health, Vol 19, Pp358-405. https://doi.org/10.1080/0887044042000196674