نظریه تاریخی انقلاب اسلامی با رویکرد نوصدرایی

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

انقلاب اسلامی ایران، به‌مثابه پدیده‌ای دینی، هم سویه‌ای دینی و ماورائی دارد و هم سویه‌ای تاریخی و اجتماعی و بنابراین نظریه‌ای که در مقام فهم و توضیح آن برآید، بایستی بتواند این دو سویه را تبیین کند. متفکرین نوصدرایی (نظیر علامۀ طباطبائی، شهید مطهری و حمید پارسانیا) از یک‌سو با نظر به حکمت متعالیه و نوآوری‌ در آن و از سویِ دیگر با نظر به وقوع انقلاب اسلامی، تلاش کرده تا در آثار مختلف خود، نظریه‌ای تاریخی-اجتماعی دربارۀ انقلاب اسلامی صورت‌بندی کنند. در این مقاله تلاش شده تا با بهره‌گیری از روش‌شناسی بنیادین، پس از مروری بر تاملات حکمای صدرایی معاصر دربارۀ جامعه و تاریخ، شش مسئلۀ «هستیِ تاریخ و توضیح دینی نحوۀ تحول آن، نیروی محرک تاریخ، دوره‌بندی عام و خاص تاریخی، ظهور تجدد غربی و مراحل آن، نحوۀ مواجهه مسلمانان و ایرانیان با تجدد و نیروهای آن و ریشه‌ها و بسترهای تاریخی انقلاب اسلامی» بررسی شود. در نتیجه‌گیری اشاره شده است که مطابق رویکرد نوصدرایی و مخصوصاً دیدگاه پارسانیا، انقلاب اسلامی محصول تغییر در نسبتِ نیروهای معرفتی و اجتماعی حاضر در جامعۀ گذشته و معاصر ایرانی بوده و امکان مواجهه فعال جهان اسلام با جهان مدرن را ایجاد کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The historical theory of the Islamic Revolution with a neo-Sadraist approach

نویسنده [English]

  • Mohammad Reza Qaeminik
Assistant Professor, Department of Social Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The Islamic Revolution of Iran, as a religious phenomenon, has both religious and transcendent aspects, as well as historical and social aspects, and therefore a theory that can understand and explain it must be able to explain these two aspects. Sadraist thinkers (for example allame Tabatabaei, Morteza Motahhari and Hamid Parsania) on the one hand, considering the transcendent wisdom and innovation in it, and on the other hand, considering the Islamic Revolution, have tried to use historical-social theories about articulation of the Islamic Revolution. In this article, using the fundamental methodology, after reviewing the reflections of contemporary Sadraist scholars on society and history, six issues have been studied: 1) the existence of history and religious explanation of its evolution, 2) its driving force. History, 3) general and specific historical periodization, 4) the emergence of Western modernity and its stages, 5) how Muslims and Iranians face modernity and its forces, and 6) the roots and historical background of the Islamic Revolution. In conclusion, it is pointed out that according to the neo-Sadraist approach and especially Parsania's view, the Islamic Revolution is the product of a change in the ratio of epistemological and social forces in the past and contemporary Iranian society and has enabled the Islamic world to actively face the modern world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • historical theory
  • transcendent wisdom
  • neo-Sadraist approach
  • society
  • History

این مقاله برگرفته از طرحی پژوهشی با عنوان نظریۀ تاریخی حمید پارسانیا در 160 صفحه برای پژوهشگاه هنر و اندیشۀ اسلامی حوزۀ هنری تهران است. 

پارسانیا، حمید (1380). چیستی و هستیِ جامعه از دیدگاه استاد مطهری، فصلنامۀ علوم سیاسی، قم، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، تابستان 1380، شمارۀ 14، صص 197-220.
پارسانیا، حمید (1383). هستی و هبوط، قم، دفتر نشر معارف.
پارسانیا، حمید (1389) حدیث پیمانه: پژوهشی در انقلاب اسلامی، قم، دفتر نشر معارف.
پارسانیا، حمید (1390). روش­شناسی انتقادی حکمت صدرایی، قم، کتاب فردا.
پارسانیا، حمید (1391الف) انواع و ادوار روشنفکری؛ با نگاهی به روشنفکریِ حوزوی، قم، کتاب فردا.
پارسانیا، حمید (1391ب). جهان­های اجتماعی، قم، کتاب فردا.
پارسانیا، حمید (1391ج). گفتارهایی در زمانه‌شناسی، ویراستاریِ عطاءالله بیگدلی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
پارسانیا، حمید (1392). «نظریه و فرهنگ: روش‌شناسی بنیادین تکوین نظریه‌های علمی»، فصلنامۀ راهبرد فرهنگ، دورۀ ششم، شمارۀ 23، پاییز 1392، صص 7-28.
پارسانیا، حمید (1396الف). «درس‌گفتارهای ترجمه و شرح باب ثانی از کتاب الحروف فارابی، جلسۀ اول»، فصلنامۀ علوم انسانی اسلامی صدرا، قم، شمارۀ 21، بهار 1396، صص 106-115.
پارسانیا، حمید (1396ب). «درس‌گفتارهای ترجمه و شرح باب ثانی از کتاب الحروف فارابی، جلسۀ چهارم»، فصلنامۀ علوم انسانی اسلامی صدرا، قم، شمارۀ 24، زمستان 1396، صص 157-173.
پارسانیا، حمید (1397الف). «چرا باید ابن‌خلدون را اشعری خواند؟»، فصلنامۀ علوم انسانی اسلامی صدرا، قم، شمارۀ 26 و 27، پائیز و زمستان 1397، صص 12-25.
پارسانیا، حمید (1397ب). پنجمین هم‌اندیشی علم دینی، 14 بهمن 1397، قم، جزوۀ داخلیِ موسسۀ معنا.
داوری اردکانی، رضا (1389). ما و تاریخ فلسفۀ اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
داوری اردکانی، رضا (1361). انقلاب اسلامی و وضع کنونی عالم، تهران، مهر نیوشا.
طباطبائی، [علامه] سیدمحمدحسین (1366). اصول فلسفه و روش رئالیسم، با حواشی مرتضی مطهری، 5 جلد، قم، چاپ چهارم.
طباطبائی، [علامه] سیدمحمدحسین (1389). ترجمۀ تفسیر المیزان، 20 جلد، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم ،چاپ سی­ام.
گرگین، باقر و ناجی اصفهانی، حامد (1391) «نوع متوسط‌بودن انسان از نظر ملاصدرا»، فصلنامۀ خرد جاویدان، شمارۀ 22، پاییز و زمستان 1391، صص 113-134.
عبودیت، عبدالرسول (1385). درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، جلد اول، قم، موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
فارابی، ابونصر (1389). سیاست‌المدینه، ترجمۀ و شرح حسن ملک‌شاهی، تهران، انتشارات سروش.
کچویان، حسین (1394). انقلاب اسلامی و انتفتاح تاریخ؛ بیداری اسلامی در بهار عربی، تهران، انتشارات سورۀ مهر.
مصباح یزدی، محمدتقی (1368). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری،  مرتضی (1397). انقلاب اسلامی از نگاه فلسفۀ تاریخ، قم، انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1380). جامعه و تاریخ، منتشرشده در: مجموعه آثار شهید مطهری، ج2، قم، انتشارات صدرا.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم (1410ق) الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
مهاجرنیا، محسن (1380). اندیشۀ سیاسی فارابی، قم، بوستان کتاب.
نجفی، موسی (1397). فلسفۀ انقلاب اسلامی و آیندۀ ما، اصفهان، نشر آرما.
Durkheim, E and Mauss, M (1903). Primitive Classification, USA, University of Chicago Press.
Durkheim, Emile (1912). The Elementary Forms of Religious Life, USA, Free Press.